О МУЗИЧКОЈ ИРМОЛОГИЈИ

  • Игор Зиројевић

Abstract

Рад разматра једну од најважнијих појачких књига – Ирмологију.
Појашњавају се основни термини, говори се о поријеклу и употреби ирмосā, као и
ауторима текстова и напјевā самих ирмосā. Осврћемо се на рукописно предање
Ирмологије, говорећи о византијским и поствизантијским Ирмологијама. Разматрамо
структуру, организацију, садржај и ауторе Ирмологија византијског и
поствизантијског периода. Коначно, осврћемо се на данашњу појачку употребу
Ирмологије.

References

Ayoutanti, Aglaïa-Stohr, Maria (1952), The Hymns of the Hirmologium, part I, VI,
Copenhague: Munksgaard.
Ayoutanti, Aglaïa (1956), The Hymns of the Hirmologium, part III 2, VIII,
Copenhagen: Munksgaard.
Biezen, Jan Van (1968), The Middle Byzantine Kanon-Notation of Manuscript H.,
Bilthoven: A. B. Creyghton.
Busch, Richard Von (1971), Untersuchungen zum Byzantinischen Heirmologion. Der
Euchos Deuteros, Karl Dieter Wagner, Hamburg: Verlag der Musikalienhandlung Karl Dieter
Wagner.
Christ, Wilhelm von-Paranikas, Matthaios (1871), Anthologia grace acarminum
christianorum, Leipzig: B. G. Teubner, 100.
Gastoué, Amédée (1907), Catalogue des manuscrits de musique Byzantine de la
Bibliothèque Nationale de Paris, Paris: Fortin, 91.
Goar, J Jacques (1647), Εὐχολόγιον, sive ritual Graecorum, Paris, 351.
Hirmologium Athoum (1938), Codex Monasterii Hiberorum 470, II, Carsten Høeg, L.
&E. Munksgaard, Copenhague.
Hirmologium Cryptense (1951), Ε. γ. ΙΙ, Ι, Laurentius Tardo, La Libreria dello Stato,
Roma.
Hirmologium e Codice Cryptensi (1950), Ε. γ. ΙΙ, Ι, Laurentius Tardo, La Libreria dello
Stato, Roma.
Hirmologium Sabbaticum (1968-1970), Codex Monasterii S. Sabbae 83, VIII, I. Pars
Suppletoria 2.1. Pars Prima: Toni Authentici, 2. 2. Pars Secunda: Toni Plagales, Jørgen Raasted,
Copenhague: Munksgaard.
Papathanasiou, Ioannis (1994), Il Quarto Modo Authentico nella Tradizione Medievale
Irmologica, (Ph.D. – University of Copenhagen), Copenhague.
Patrologia Greca 135, J. Migne, 421-428.
Schmidt, Hans (1979), Zum Formelhaften Aufbau Byzaninischer Kanones, Weisbaden:
Breitkopf & Härtel.
Stathis, Grigorios (1972), I Sistemi Alfabetici per scrivere la Musica Bizantinanel
period 1790-1850, Κληρονομία 4 (Β´), 365-402.
Stathis, Grigorios (1977), Analysis of the sticheron by Germanos, Bishop of New
Patras, Studies in Eastern Chant, 4, Oxford.
Stefanovic, Dimitrije-Velimirovic, Miloš, Peter Lampadarios and Metropolitan
Serafim of Bosnia, Studies in Eastern Chant 1, 1966, 67-88.
Tillyard, Henry Julius Wetenhall (1952), Twenty Canons from the trinity Hirmologium,
IV, Oxford: University Press.
Velimirovic, Miloš (1973), The Byzantine Heirmos and Hirmologion, Gattungen der
Musik. Einzeldarstellungen, Gedenkschrift Leo Schrade, Bern and Munich: Francke, 195.
Wellesz, Egon (1961), A History of Byzantine Music and Hymnography, Oxford:
Clarendon Press, 179.
Wellesz, Egon (1967), Byzantine Music and Liturgy, The Byzantine Empire,
Government, Church and Civilization, J. M. Hussey, The Cambridge Medieval History IV.2,
Cambridge: Cambridge University Press, 134-160.
Ἀλυγιζάκη, Ἀντωνίου Ἐ. (1988), Μορφολογικὲς παρατηρήσεις στὸ ἔργο τῶν
μελουργῶν Πέτρου Λαμπαδαρίου τοῦ Πελοποννησίου καὶ Ἰακώβου Πρωτοψάλτου (ιη´αἱ.),
Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 71, Θεσσαλονίκη, 299-305.
Ἀλυγιζάκη, Ἀντωνίου (1985), Ἡ Ὀκταηχία στὴν Ἐλληνικὴ Λειτοργικὴ Ὑμνογραφία,
Θεσσαλονίκη: ἐκδόσεις Πουρναρά Π. Σ.
Ἀντωνίου, Σπυρίδωνος Στ. (2004), Τὸ Εἱρμολόγιο καὶ ἡ παράδοση τοῦ μέλους του,
Μελέται 8, Ἀθῆναι: Ἱδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας, 49-51.
Βουλισμᾶ, Εὐσταθίου (1883-1884), Θεοφάνης Καρύκης ὁ Πατριάρχης,
Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια 4, 336-338.
Βουρλῆ, Ἀθανασίου (1994), Δογματικαὶ ὄψεις τῆς ὀρθοδόξου ψαλμῳδίας, διδακτορικῆ
διατριβῆ, Ἀθῆναι, 21.
Γεδεών, Μανουῆλ (1885-1890), Πατριαρχικοὶ πίνακες. Εἰδήσεις ἰστορικαί βιογραφικαῖ
περὶ τῶν Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλίτου μέχρις Ἱωακεῖμ Γ΄
ἀπὸ Θεσσαλονίκης, 36-1884, Κωνσταντινούπολις: Lorenz&Keil, Librairie International, 538-
539.
Γεδεών, Μανουῆλ (1912), Γράμμα τῷ Καρύκη, Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια 432,
Κωνσταντινούπολις: Οἰκουμενικὸν Πατριαρχείον, 203 204.
Γερμανοῦ, Σάρδεων (1934), Συμβολὴ εἰς τοὺς Πατριαρχικοὺς καταλόγους
Κωνσταντινουπόλεως, Ὀρθοδοξία Θ´, Κωνστανινούπολις: Τύποις “Phazilet” Τάσου
Βακαλόπουλου, 307.
Δετοράκη, Θεοχάρη (1979), Κοσμᾶς ὁ Μελωδός, βίος καὶ ἔργο, Θεσσαλονίκη:
Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, 107.
Εὐστρατιάδου, Σωφρονίου (1932), Εἰρμολόγιον, Ἀγιορειτικὴ Βιβλιοθήκη 9,
Chennevières-sur Marne: Seine & Oise.
Θρησκευτικὴκαὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια (1962), τ. 3, Ἀθῆναι: Αθανάσιος Μαρτίνος.
Θρησκευτικὴκαὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια (1962), τ. 1, Ἀθῆναι: Αθανάσιος Μαρτίνος.
Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια (1962), τ. 11, Ἀθῆναι: Αθανάσιος Μαρτίνος.
Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια (1962), τ. 5, Ἀθῆναι: Αθανάσιος Μαρτίνος.
Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαίδεια (1962), τ. 7, Ἀθῆναι: Αθανάσιος Μαρτίνος.
Μητσάκη, Κάρολου (1971), Βυζαντινὴ Ὑμνογραφία, τ. Α´, Θεσσαλονίκη, 221.
Μπούκας, Ν. (2004), Η παράδοση των ειρμολογικών βυζαντινών μελωδιών του Βαρέως
ήχου από το 10ο έως το 16ο αιώνα, διδακτορική διατριβή, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Μουσικών
Σπουδών, Κέρκυρα.
Παπαδοπούλου Κεραμέως, Ἀθανασίου (1890), Περὶ Θεοφάνους Καρύκη, Μνημεῖον
τῆς ἱστορίας τῶν Ἀθηναίων, Δ. Γρ. Καμπούρογλου, Ἀθῆναι, 193.
Παπαδοπούλου, Γ. (1995), Λεξικὸντῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς, Ἀθῆνα:
Πανελλήνιος Σύνδεσμος Ιεροψαλτών "Ρωμανός ο Μελωδός & Ιωάννης ο Δαμασκηνός", 190.
Παπαδοπούλου, Γεωργίου (1890=1977), Συμβολαὶ εἰς τὴν ἱστορίαν τῆς παρ᾽ἡμῖν
ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, Ἀθήνα: Τυπογραφείονκαὶ Βιβλιοπολείον Κουσουλίνου &
Αθανασιάδου, 312.
Πάσχου, Παντελὴ (1978), Ὁ Ματθαῖος Βλάσταρης καὶ τὸ ὑμνογραφικὸ ἔργον του,
Θεσσαλονίκη: Ίδρυμα Μελετών Χερσόνησου, 232-233.
Πάσχου, Παντελὴ (1999), Λόγος καὶ μέλος, Ἀθήνα: Εκδόσεις Αρμός, 23.
Πατρινέλη, Χρῆστου (1969), Πρωτοψάλται, Λαμπαδάριοι καὶ Δομέστικοι τῆς
Μεγάλης Ἐκκλησίας (1453-1821), Μνημοσύνη 2,71-72.
Πολιτάρχη, Γεωργίου Μ. (1980), Ὑμνογράφοι καὶ μελωδοί, Ἀθῆναι: Το ελληνικό
βιβλίο.
Ράνσιμαν, Στίβεν (1969), Βυζαντινός Πολιτισμός, Αθήνα: Ερμείας-γαλαξίας, 64, 260.
Ρήγα, Γεωργίου (1994), Τυπικόν, Λειτουργικὰ Βλατάδων, Πατριαρχικὸν Ἵδρυμα
Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη.
Στάθη, Γρηγορίου (1992), Μπαλάσης ἱερεὺς καὶ νομοφύλαξ (β´ἤμισυ ιζ´αἰῶνος) ἡ ζωὴ
καὶ τὸ ἔργο του, 29 Ἐπίσημοι Λόγοιπεριόδου 26. 2. 1986 ἕως 31. 8. 1988, Ἀθήνα, 721-747.
Στάθη, Γρηγορίου (1995), Παναγιώτης Χρυσάφης ὁ νέος καὶ Πρωτοψάλτης,
Πρόγραμμα τοῦ Μεγάρου Μουσικῆς Ἀθηνῶν, Ἀθήνα: Μέγαρο Μουσικῆς Ἀθηνῶν.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1971), Ἡ σύγχυση τῶν τριῶν Πέτρων (Μπερεκέτη,
Πελοποννησίου καὶ Βυζαντίου), Βυζαντινὰ 3, 216-251.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1975а), Τὰ χειρόγραφα Βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἅγιον Ὄρος.
Κατάλογος περιγραφικὸς τῶν χειρογράφων κωδίκων βυζαντινῆς μουσικῆς τῶν ἀποκειμένων ἐν
ταῖς βιβλιοθήκαις τῶν ἱερῶν μονῶν καὶ σκητῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τόμος Α’, Ἀθήνα: Ἱερὰ
Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1975b), Ἡ παλαιὰ βυζαντινὴ σημειογραφία καὶ τὸ πρόβλημα
μεταγραφῆς εἰς τὸ πεντάγραμμον, βυζαντινὰ 7 Θεσσαλονίκη, 193-220, (πίνακες Α-ΛΒ ́), 218.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1976), Τὰ χειρόγραφα Βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἅγιον Ὄρος.
Κατάλογος περιγραφικὸς τῶν χειρογράφων κωδίκων βυζαντινῆς μουσικῆς τῶν ἀποκειμένων ἐν
ταῖς βιβλιοθήκαις τῶν ἱερῶν μονῶν καὶ σκητῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τόμος Β’, Ἀθήνα: Ἱερὰ
Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος,Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1977), Ἡ δεκαπεντασύλλαβος ὑμνογραφία ἐν τῇ βυζαντινῇ
μελοποιία, Μελέται 1, Ἀθῆναι: Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1979), Οἱ ἀναγραματισμοὶ καὶ τὰ Мαθήματα τῆς Βυζαντινῆς
Μελοποιίας, Ἀθήνα,132.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1983), Πέτρος ὁ λαμπαδάριος ὁ ἀπὸ Λακεδαίμονος. Ἡ ζωὴ καὶ
τὸ ἔργο (†1778), Λακωνικαὶ Σπουδαὶ 7,.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1993), Τὰ χειρόγραφα Βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἅγιον Ὄρος.
Κατάλογος περιγραφικὸς τῶν χειρογράφων κωδίκων βυζαντινῆς μουσικῆς τῶν ἀποκειμένων ἐν
ταῖς βιβλιοθήκαις τῶν ἱερῶν μονῶν καὶ σκητῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τόμος Γ’, Ἀθήνα: Ἱερὰ
Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλά- δος-Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1995b), «Πέτρος Μπερεκέτης ὁ μελωδός», Μελουργοὶ τοῦ ιζ’
αἰῶνα. Κύκλος Ἑλληνικῆς Μουσικῆς, Ἀθήνα: Μέγαρο Μουσικῆς Ἀθηνῶν.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (2000), Τριθέκτη ἤτοι Ἀκολουθία τοὺ Βυζαντινοῦ Κοσμικοῦ
Τυπικοῦ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας Ἁγίας Σοφίας καὶ τὸ Κοντάκιον τῶν Χριστουγέννων τοῦ
Ρωμανοῦ τοῦ Μελωδοῦ, Λατρειολογήματα 2, Ἀθήνα: Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας, 65-
71.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (2006), Τὰ χειρόγραφα Βυζαντινῆς μουσικῆς. Μετέωρα.
Κατάλογος περιγραφικὸς τῶν χειρογράφων τῆς ἑλληνικῆς ψαλτικῆς τέχνης, βυζαντινῆς καὶ
μεταβυζαντινῆς, τῶν ἀποκειμένων εἰς τὰς βιβλιοθήκας τῶν ἱερῶν μονῶν τῶν Μετεώρων, Ἀθήνα:
Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος,Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (2015), Τὰ χειρόγραφα Βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἅγιον Ὄρος.
Κατάλογος περιγραφικὸς τῶν χειρογράφων κωδίκων βυζαντινῆς μουσικῆς τῶν ἀποκειμένων ἐν
ταῖς βιβλιοθήκαις τῶν ἱερῶν μονῶν καὶ σκητῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τόμος Δ’, Ἀθήνα: Ἱερὰ
Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος,Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (2016a), Τὰ πρωτόγραφα τῆς ἐξηγήσεως εἰς τὴν Νέαν Μέθοδον
σημειογραφίας. Β’ τόμος. Ὁ κατάλογος, Ἀθήνα: Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (2016b), Τὰ πρωτόγραφα τῆς ἐξηγήσεως εἰς τὴν Νέαν Μέθοδον
σημειογραφίας. Α’ τόμος. Τὰ Προλεγόμενα, Ἀθήνα: Ἵδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Στάθη, Γρηγορίου Θ. (1974), Πέτρος Μπερεκέτης ὁ μελωδὸς (ἀρχαὶ ιη´αἰῶνος)· ἡ ζωὴ
καὶ τὸ ἔργο του, Μουσικολογική σπουδὴ α ́, Αθήνα.
Τερζόπουλου, π. Κωνσταντίνου (2004), «Ὁ Πρωτοψάλτης τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ
Εκκλησίας Κωναταντῖνος Βυζάντιος, ἡ συμβολή του στὴν Ψαλτικὴ Τέχνη, Μελέται 9, Ἀθήνα:
Ἱδρυμα Βυζαντινῆς Μουσικολογίας.
Τρεμπέλα, Παναγιώτου (1949), Ἐκλογὴ ἑλληνικῆς ὀρθοδόξου Ὑμνογραφίας, Ἀθῆναι:
ΟΣωτήρ, 45-47.
Τωμαδάκη, Nικολάου (1993), Βυζαντινὴ ὑμνογραφία καὶ ποίησις, Β´, Θεσσαλονίκη:
ἐκδόσεις Πουρναράς Π. Σ., 55.
Φουντούλη, Ἰωάννου (1986), Λειτουργικὰ Θέματα, τ. Ε´., Θεσσαλονίκη.
Φυτράκη, Ἀνδρέου (1957), Ἡ Ἐκκλησιαστικὴ ἡμῶν ποίησις κατὰ τὰς κυριωτέρας αὐτῆς
φάσεις, Ἀθῆναι, 45.
Χατζηγιακουμῆ, Μανόλη Κ. (1975), Μουσικὰ χειρόγραφα Τουρκοκρατίας (1453-
1820), τ. Α´, Ἀθήνα: издање аутора, 82-87, 321-322.
Χατζηγιακουμῆ, Μανόλη Κ. (1980), Χειρόγραφα ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς 1453-1820,
Ἀθῆναι: Εκδόσεις της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, 28.
Ψάχου, Κωνσταντίνου Α. (1910-1911), Πέτρος ὁ Βυζάντιος πρωτοψάλτης τῆς
Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Εκκλησίας καὶ τὰ σωζόμενα ἰδιόχειρα αὐτοῦ χειρόγραφα, Φόρμιγξ, περ. ΙΙ,
έτος 6, ἀρ. 13-14, 2-4.
Керн, Кипријан архимандрит (2007), Евхаристија. Литургика са химнографијом
и хеортологијом, Шибеник.
CD
Greek Byzantine Choir (1993), Hymnes de Noel (Christmas hymns), Director:
Lycourgos Angelopoulos, JADE.
Published
2023-01-01