ΤΑ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ (ΟΙΚΩΝΥΜΙΑ, ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, ΔΑΝΕΙΑ ΠΡΟΣΗΓΟΡΙΚΑ) ΩΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ ΓΙΑ TH ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΣΛΑΒΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ
Keywords:
Βυζάντιο, Βυζαντινή αυτοκρατορία, Χερσόνησος του Αίμου, νότια Βαλκάνια, Μεσαίωνας, μεσαιωνικές, Ελλάδα, Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρος, Πελοπόννησος, Σλάβοι, σλαβικές εγκαταστάσεις, σλαβικά φύλα, σκλαβηνίες, Max Vasmer, οικωνύμια, τοπωνύμια, τοπωνύμια, μικροτοπωνύμια, μακροποπωνύμια, ανθρωπωνύμια, υδρωνύμια, φυτώνυμα, εθνωνύμια, δάνεια προσηγορικά, πηγές, βιβλιογραφία, έρευνα, μελέτη, παράγοντες, κριτήρια, καταλήξεις, αφομοίωση, γλωσσικός εξελληνισμός, προμεταθετικός τύπος, μετάθεση υγρών συμφώνων, αγροτικός, γλώσσα, βίος, συμβίωση, γεωργία, ένταξη, επιρροή
Abstract
Η μαρτυρία των γλωσσικών δεδομένων για την ιστορική εξέλιξη και τις
ευρύτερες επιπτώσεις των μεσαιωνικών σλαβικών εγκαταστάσεων στο νότιο τμήμα της
Χερσονήσου του Αίμου είναι εξαιρετικά σημαντική, ιδιαίτερα μάλιστα εάν ληφθεί υπ’ όψει η
ανεπάρκεια των γραπτών πηγών για τους λεγόμενους «σκοτεινούς αιώνες του Βυζαντίου» (7ος -
9ος αι.). Τα γλωσσικά κατάλοιπα της παρουσίας πληθυσμών απώτερης σλαβικής προέλευσης στη
συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή μπορούν να διαχωριστούν σε δύο τουλάχιστον επί μέρους
κατηγορίες: (α) κύρια ονόματα (οικωνύμια, τοπωνύμια, ορωνύμια, υδρωνύμια, φυτώνυμα
τοπωνύμια, εθνωνύμια [εξωνύμια, ενδωνύμια ή εσωνύμια] και ανθρωπωνύμια)· (β) δάνεια
προσηγορικά (ή κοινά ονόματα) στη μεσαιωνική και νέα ελληνική γλώσσα.
Η συγκεκριμένη μελέτη περιλαμβάνει ένα εισαγωγικό μέρος για τις τοπωνυμικές και
γλωσσικές μελέτες που αφορούν στον καθαυτό ελλαδικό χώρο (σημασία, προέλευση και πηγές
για τα μεσαιωνικά οικωνύμια, τοπωνύμια και ανθρωπωνύμια σλαβικής ή «μικτής»
ετυμολογίας). Κατόπιν, αναλύει τους παράγοντες και την ειδική μεθοδολογία που είναι
απαραίτητοι για την ανάλυση και τη χρήση του ανωτέρω υλικού. Επίσης, εμπεριέχει μία
ανασκόπηση της συμβολής των παλαιότερων και σύγχρονων μελετητών στο συγκεκριμένο θέμα.
Επισημαίνει ορισμένα νέα δεδομένα από τη μελέτη των τοπωνυμίων. Τέλος, συνοψίζει τα κύρια
ιστορικά πορίσματα που προκύπτουν από την έρευνα των γλωσσικών καταλοίπων για τις
σλαβικές εγκαταστάσεις συνυπολογίζοντας παράλληλα τη μαρτυρία των μάλλων περιορισμένων
δανείων προσηγορικών σλαβικής προέλευσης στην ελληνική γλώσσα.
References
Actes de Chilandar (1998): Actes de Chilandar. I. Des origines à 1319, έκδ. Mirjana
Živojinović - Vassiliki Kravari - C. Giros [Αrchives de l’Athos 20], Paris
Actes de Lavra Ι (1970): Actes de Lavra. Ι. Des origines à 1204, έκδ. P. Lemerle - A.
Guillou - N. Svoronos, Denise Papachryssanthou [Αrchives de l’Athos 5], Paris
Actes de Lavra Ι (1977): Actes de Lavra. ΙΙ. De 1204 à 1328, έκδ. P. Lemerle - A.
Guillou - N. Svoronos, Denise Papachryssanthou [Αrchives de l’Athos 8], Paris
Actes de S. Pantéléèmon (1982): Actes de Saint Pantéléèmon, έκδ. P. Lemerle - G.
Dagron - Sima Ćircović [Αrchives de l’Athos 12], Paris
Actes de Xénophon (1986): Actes de Xénophon, έκδ. Denise Papachryssanthou
[Αrchives d’Athos 15], Paris
Actes d’Iviron I (1985): Actes d’Iviron. Ι. Des origines au milieu du XIe siècle, έκδ. J.
Lefort - N. Oikonomidès - Denise Papachryssanthou, Hélène Mètrèvèli [Αrchives de l’Athos
14], Paris
Actes d’Iviron II (1990): Actes d’Iviron. ΙΙ. Du milieu du XΙe siècle à 1204, έκδ. J.
Lefort - N. Oikonomidès - Denise Papachryssanthou, Vassiliki Kravari - Hélène Mètrèvèli
[Archives de l’Athos 16], Paris
Actes d’Iviron III (1994): Actes d’Iviron. ΙΙΙ. De 1204 à 1328, έκδ. J. Lefort - N.
Oikonomidès - Denise Papachryssanthou, Vassiliki Kravari - Hélène Mètrèvèli [Αrchives de
l’Athos 18], Paris
Actes du Prôtaton (1975): Actes du Prôtaton, έκδ. Denise Papachryssanthou
[Αrchives de l’Athos 7], Paris
Amantos, K. I. (1903): Die Suffixe der Neugriechischen Ortsnamen. Beitrag zur
neugriechischen Ortsnamenforschung [διδ. διατρ.], Μünchen
Άμαντος, Κ. Ι. (1920): Μακεδονικά. Συμβολὴ εἰς τὴν μεσαιωνικὴν ἱστορίαν καὶ
ἐθνολογίαν τῆς Μακεδονίας, Ἀθῆναι
Άμαντος, Κ. Ι. (1921): «Τσακωνιά - Sclavonia», Ἀφιέρωμα εἰς Γ. Ν. Χατζιδάκιν.
Διατριβαὶ φίλων καὶ μαθητῶν, ἐπὶ τῇ τριακοστῇ πέμπτῃ ἐπετείῳ τῆς ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ
καθηγεσίας αὐτοῦ, ἐν Ἀθήναις, 130-134
Άμαντος, Κ. Ι. (1929): «Βολερόν», Ἑλληνικά 2, 124-126
Άμαντος, Κ. Ι. (1939-1943): «Οἱ Σλάβοι εἰς τὴν Ἑλλάδα», Byzantinisch-
neugriechische Jahrbücher 17, 210-221
Ανδριώτης, N. Π. (1951): Ἐτυμολογικὸ λεξικὸ τῆς κοινῆς ἑλληνικῆς, Ἀθῆναι
Άννα Κομνηνή (2001): Ἄννης τῆς Κομνηνῆς Ἀλεξιάς, έκδ. D. R. Reinsch - A.
Kambylis, Annae Comnenae Alexias. Pars prior: Prolegomena et textus [CFHB 40/1], Berlin
Αραβαντινός, Π. (1858): Χρονογραφία τῆς Ἠπείρου, ἐν Ἀθήναις
Arnakes, G. (1963): «Byzantium and Greece. A propos of Romilly Jenkins,
“Byzantium and Byzantinism”», Balkan Studies 4, 379-400
Ασδραχά, Αικατερίνη - Ασδραχάς, Σ. (1992): «Παρατηρήσεις για τα όρια και τους
οικισμούς της Βαγενετίας», Πρακτικά διεθνούς συμποσίου για το Δεσποτάτο της Ηπείρου
(Άρτα, 27-31 Μαΐου 1990), επιμ. Ε. Χρυσός, Άρτα, 239-247
Baratte, F. (1984): «Les témoignages archéologiques de la présence slave au sud du
Danube», Illyricum protobyzantin 1984, 163-180
Βirnbaum, H. (1973): «The Original Homeland of the Slavs and the Problem of Early
Slavic Linguistic Contacts», The Journal of Indo-European Studies 1, 407-421
Βirnbaum, H. (1982): «The Slavonic Language Community as a Genetic and
Typological Class», Die Welt der Slaven 27, 5-43
Βirnbaum, H. (1986): «Weitere Überlegungen zur Frage nach der Urheimat der
Slaven», Zeitschrift für slavische Philologie 46, 19-45
Brunet, F. (1985): «Sur l’hellénisation des toponymes slaves en Macédoine
byzantine», Travaux et mémoires 9, 235-265
Byzantium and World of Slavs (2015): International Scientific Conference Cyril and
Methodius: Byzantium and the World of Slavs, 28-30 November 2013, επιμ. Angeliki Delikari,
Thessaloniki
Χατζής, Α. Χ. (1952): «Oἱ Σλάβοι ἐν Ἑλλάδι», Ἀθηνᾶ 56, 69-84
Χριστοφιλοπούλου, Αικατερίνη (1983): «Βυζαντινή Μακεδονία. Σχεδίασμα για την
εποχή από τα τέλη του Στ´ μέχρι τα μέσα του Θ´ αιώνα», Βυζαντινά 12, 9-63
Χριστοφιλοπούλου, Αικατερίνη (1998): Βυζαντινὴ ἱστορία. Β´1 610-867,
Θεσσαλονίκη
670
Chrysos, E. (2007): «Settlements of Slavs and Byzantine Sovereignity in the
Balkans», Byzantina Mediterranea. Festschrift für Johannes Koder zum 65. Geburtstag, επιμ.
K. Belke - E. Kislinger - A. Külzer, Wien - Köln - Weimar, 123-135
Curta, F. (2001): The Making of the Slavs. History and Archaeology of the Lower
Danube Region, c. 500-700, Cambridge
Curta, F. (2004): «The Slavic “lingua franca” (Linguistic Notes of an Archaeologist
turned Historian)», East Central Europe / L’Europe du Centre-Est 31.1, 125-148 (= Text,
Context, History and Archaeology. Studies in Late Antiquity and the Middle Ages, επιμ. V.
Spinei [Florilegium magistrorum historiae archaeologiaeque antiquitatis et medii aevi 6],
Bucureşti - Brăila 2009, αρ. 12, 367-390)
Curta, F. (2011a): «Still waiting for the Barbarians? The Making of the Slavs in
“Dark-Age” Greece», Neglected Barbarians, επιμ. F. Curta [Studies in the Early Middle Ages
32], Turnhout, 403-478
Curta, F. (2011b): The Edinburgh History of the Greeks, c. 500 to 1050. The Early
Middle Ages, Edinburgh
DAI (1967): Κωνσταντίνου ἐν Χριστῷ βασιλεῖ αἰωνίῳ βασιλέως ‘Ρωμαίων πρòς τòν
ἴδιον υἱòν ‘Ρωμανòν τòν θεοστεφὴ καὶ πορφυρογέννητον βασιλέα, έκδ. G. Moravcsik, αγγλ.
μτφρ. R. J. H. Jenkins, Constantine Porphyrogenitus. De administrando imperio [Dumbarton
Oaks Center for Byzantine Studies, Trustees for Harvard University - CFHB 1], Washington
DC
Δαπέργολας, Ν. (2008): Σλαβικές εγκαταστάσεις στη Μακεδονία από τον 7ο έως και
τον 9ο αιώνα [διδ. διατρ.], Θεσσαλονίκη
Δαπέργολας, Ν. (2009): «Τοπωνυμικά και ανθρωπωνυμικά τεκμήρια σλαβικών
εγκαταστάσεων στην περιοχή του Παγγαίου κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο», Βυζαντιακά
28, 239-260
Δαπέργολας, Ν. (2009-2010): «Παρατηρήσεις πάνω στο ζήτημα του εξελληνισμού
των σλαβικών τοπωνυμίων της Μακεδονίας κατά τη μέση και ύστερη βυζαντινή περίοδο»,
Βυζαντινός Δόμος 17-18, 89-96
Δαπέργολας, Ν. (2009-2010b): «Σλαβικές εγκαταστάσεις στην ανατολική Χαλκιδική
κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο», Βυζαντινός Δόμος 17-18, 97-109
Darrouzès, J. (1981): Notitiae episcopatuuum ecclesiae Constantinopolitanae, Paris
Delikari, Angeliki (1997): Der Hl. Klemens und die Frage des Bistums von Velitza.
Identifizierung, Bischofsliste (bis 1767) und Titularbischöfe [SS Cyril und Methodius Center
for Cultural Studies], Thessaloniki
Δεληκάρη, Aγγελική (2010): «Ζητήματα ιστορικής γεωγραφίας των Βαλκανίων. Ι. Η
επισκοπή Αχριδού και η μητρόπολη Μορ(ρ)αχριδών», Ελληνικά 60, 151-191
Δεληκάρη, Aγγελική (2013): «Σλαβικές επιδράσεις στον καζά της Χρούπιστας. Η
περίπτωση των τοπωνυμίων», Όψεις του Άργους Ορεστικού (Χρούπιστας) κατά την
Τουρκοκρατία (1400-1912), επιμ. Ι. Σ. Κολιόπουλος [Μορφωτικός σύλλογος «Η Ορεστίς»
Άργους Ορεστικού - Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας], Θεσσαλονίκη, 166-229
Δεληκάρη, Aγγελική (2016): «Το σλαβικό υπόβαθρο της περιοχής της Φλώρινας. Η
περίπτωση των τοπωνυμίων», Ἀπὸ καρδίας. Μνήμη Δημητρίου Πάντου, επιμ. Π. Σοφούλης -
Μαρία Λίτινα - Χ. Καρανάσιος [Ελληνική επιτροπή σπουδών νοτιοανατολικής Ευρώπης],
Αθήνα, 123-150
Δεληκάρη, Aγγελική (2016b): «Σλαβικά κατάλοιπα στην περιοχή Γρεβενών», Η
Δυτική Μακεδονία στους νεότερους χρόνους. Πρακτικά Α΄ συνεδρίου ιστορίας Δυτικής
Μακεδονίας, Γρεβενά 2-5 Οκτωβρίου 2014, επιμ. Χ. Καρανάσιος - Κ. Ντίνας - Δ. Μυλωνάς
[Εταιρεία Δυτικομακεδονικών μελετών. Επιστημονικές εκδόσεις 1], Γρεβενά, 85-103
671
Dobrev, I. (1967): Zaselvane na bŭlgarskite slavjani na balkanskija polyostrov, Sofija
Dobrev, I. (1987): «Slavjanskata toponimija v Pelopones kato izvor za istorijata na
bŭlgarskija ezik», Suposlavitelno Ezikoznanie Spisanie na Sifijakija universitet “Kliment
Ochridski” 12.3, 45-56
EYΨΥΧΙΑ (1998): EYΨΥΧΙΑ. Mélanges offerts à Hélène Ahrweiler. Tome I-II
[Byzantina Sorbonensia 16], Paris
Fallmerayer, J.-P. (1830): Geschichte der Ηalbinsel Morea während des Mittelalters.
Ein historischer Versuch. Ι. Untergang der peloponnesischen Hellenen und
Wiederbevölkerung des leeren Bodens durch slavische Volksstämme, Stuttgart - Tübingen
Fallmerayer, J.-P. (1835): Welcéen Einfluss hatte die Besetzung Griechenlands durch
die Slaven auf das Schicksal der Stadt Athen und der Landschaft Attika, München
Fallmerayer, J.-P. (1839): Hesychii glossographi discipulus et ἐπιγλωσσιστής russus
in ipsa Constantinopoli, sec. XII-XIII, Vindobonae
Fallmerayer, J.-P. (1857): Kleinere Schriften. Sprachwissenschaftlichen,
geschichtlichen, ethnographischen und rechtshistorischen Inhalts. Erster Theil, επιμ. F.
Miklosich, Wien
Gaster, M. (1886): Ilchester Lectures on Greco-Slavonic Literature and Its Relation
to the Folklore of Europe during the Middle Ages, London (ανατ. 2007)
Γεννηματάς, Π. (1984): Η τοπωνυμιολογία και οι εφαρμογές της [Τεχνικό
επιμελητήριο Ελλάδας], Αθήνα
Γεωργακάς, Δ. Ι. (1938): «Συμβολὴ εἰς τὴν τοπωνυμικὴν ἔρευναν», Ἀθηνᾶ 48, 15-76
Georgakas, D. I. (1941): «Beiträge zur Deutung als slavische erklärter Ortsnamen»,
Byzantinicshe Zeitschrift 41, 351-381
Georgakas, D. I. (1942-1949): «Beiträge zur Deutung als slavische erklärter
Ortsnamen. Griechische Ortsnamen», Byzantinicshe Zeitschrift 42, 76-90, 384-420
Georgakas, D. I. (1950a): «The Mediaeval Names Melingi and Ezeritae of Slavic
Groups in the Peloponnesus», Byzantinicshe Zeitschrift 43, 301-333
Georgakas, D. I. (1950b): «Ιtalian Place-Names in Greece and Place-Names from
Italian Landwords», Beiträge zur Namenforschung 2, 149-170
Γεωργακάς, Δ. Ι. (1956a): «Σλαβικὴ ἐπίδραση στὸ τοπωνυμικὸ τῆς Ἠπείρου»,
Ἀφιέρωμα εἰς τὴν Ἤπειρον. Εἰς μνήμην Χρίστου Σούλη (1892-1951), επιμ. Λ. Ι. Βρανούσης,
Ἀθῆναι, 149-161
Γεωργακάς, Δ. Ι. (1956b): «Μερικοὶ σλαβικοὶ ὅροι καὶ τοπωνύμια στὴν
Πελοπόννησο: Κλιανός, Κλενιά, Ἐγκλιανός, Ἐγκλένιβα (Κλιάνοβα, Κλενός, Κλινίτσα,
Ἀκλινός κτλ.)», Πελοποννησιακά 1, 35-52
Γεωργακάς, Δ. Ι. (1978): «Ἐπανεξέτασις ἀμφιλεγόμενου ἑλληνοσλαβικοῦ
προβλήματος: Τὰ ἐπιθήματα -ίτσιν -ίτσα κλπ. καὶ ἡ προέλευσίς των μὲ ἀντιπαραβολὴν πρὸς
ἀντίστοιχα σλαβικὰ ἐπιθήματα», Πρακτικὰ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, 353-394
Georgakas, D. I. (1982): A Graeco-Slavic Controversial Problem reexamined the -ιτς
Suffixes in Byzantine Medieval and Modern Greek: their Origin and Ethnological Implications,
Athens
Georgakas, D. J. - McDonald, W. A. (1967): Place Names of Southwest
Peloponnesus, Minneapolis
Γιαννόπουλος, Π. (2009-2010): «Βυζάντιο και Σλάβοι: από την αντιπαράθεση στη
συμβίωση», Βυζαντινός Δόμος 17/18, 15-32
Gołab, Z. (1982): «About the Connection between Kinship Terms and Some Ethnica
in Slavic. The Case of Sirbi and Slovene», International Journal of Slavic Linguistics and
Poetics 25/26, 165-171
672
Gołab, Z. (1983): «The Ethnogenesis of the Slavs in the Light of Linguistics»,
American Contributions to the 9th International Congress of Slavists. Vol. I. Linguistics, επιμ.
M. S. Flier, Columbus, 131-146
Gołab, Z. (1992): The Origins of the Slavs. A Linguist’s View, Columbus Ohio
Γρηγοράς (1829): Νικηφόρου τοῦ Γρηγορᾶ ῥωμαϊκῆς ἱστορίας λόγοι ΛΖ´, έκδ. L.
Schopen, Nicephori Gregorae byzantina historia. Volumen I. [CSHB], Bonnae
Ηλιάδη, Αμαλία Κ. (2003): Τα «Θαύματα» του Aγίου Δημητρίου ως ιστορικές πηγές.
Επιδρομές και σλαβικές αποικίσεις εντεύθεν του Δουνάβεως, Τρίκαλα
Illyricum protobyzantin (1984): Villes et peuplement dans l’Illyricum protobyzantin.
Actes du colloque organisé par l’Ecole française de Rome (Rome, 12-14 mai 1982) [Collection
de l’Ecole française de Rome 77], Roma
Inalcik, H. (1954): Hicri 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid [Türk Tarik
Kurumu Yayinlaridan XVI 1], Ankara
Καλοπίση-Βέρτη, Σοφία (2008-2009): «Επιγραφικές μαρτυρίες από τη βυζαντινή
Μάνη», Επιστημονικό συμπόσιο στη μνήμη Νικολάου Β. Δρανδάκη για τη βυζαντινή Μάνη.
Καραβοστάσι Οιτύλου, 21-22 Ιουνίου 2008. Πρακτικά, επιμ. Ευαγγελία Π. Ελευθερίου
[Υπουργείο πολιτισμού και τουρισμού - 5η Εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων - Δήμος
Οιτύλου], Σπάρτη, 89-97
Καμινιάτης (1983): Ἰωάννου κληρικοῦ καὶ κουβουκλεισίου τοῦ Καμινιάτου εἰς τὴν
ἅλωσιν τῆς Θεσσαλονίκης, έκδ. G. Böhlig, Ioannis Caminiatae de expugnatione Thessalonicae
[CFHB 4], Berlin
Karayannopoulos, J. (1995): «Zur Frage der Slavenansiedlung im griechischen
Raum», Byzanz und sein Nachbarn, επιμ. A. Hohlweg [Südosteuropa Jahrbuch 26], München
Κεδρηνός (1830): Γεωργίου Κεδρηνοῦ σύνοψις ἱστοριῶν, έκδ. I. Bekker, Georgius
Cedrenus compendium historiarum. Ioannis Scylitzae ope [CSHB], Bonnae
Koder, J. (1978): «Zur Frage der slavischen Siedlungsgebiete im mittelalterlichen
Griechenland», Byzantinicshe Zeitschrift 71, 315-371
Koder, J. (1982): «Προβλήματα της σλαβικής εποίκησης και τοπωνυμίας στη
μεσαιωνική Ήπειρο», Ἠπειρωτικὰ χρονικά 24, 9-35
Koder, J. (2002): «Ammerkungen zum Slawen-Namen in byzantinischen Quellen»,
Travaux et mémoires 14 (Mélanges Gilbert Dagron), 333-346
Koder, J. (2005): Το Βυζάντιο ως χώρος. Εισαγωγή στην ιστορική γεωγραφία της
ανατολικής Μεσογείου στη βυζαντινή εποχή, μτφρ. Δ. Χ. Σταθακόπουλος, Θεσσαλονίκη
Koder, J. - Hild, F. (1976): Hellas und Thessalien [Tabula Imperii Byzantini 1], Wien
Κόμης, Κ. (2005): Πληθυσμός και οικισμοί τής Μάνης (15ος - 19ος αιώνας)
[Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Πανεπιστημιακή επετηρίδα Φιλοσοφικής σχολής. Δωδώνη.
Παραρτ. 57], Ιωάννινα
Kopitar, B. (1830): Βιβλιοκρισία στο Fallmerayer 1830, Jahrbücher der Literatur 51,
111-120
Kopitar, B. (1839): Hesychii glossographi discipulus, Vindobonae
Kopitar, B. (1857): Kleinere Schriften. Sprachwissenschaftlichen, geschichtlichen,
ethnographischen und rechtshistorischen Inhalts. Erster Theil, Wien
Κορδώσης (1981): «Η σλαβική εποίκηση στην Πελοπόννησο με βάση τα σλαβικά
τοπωνύμια», Δωδώνη 10, 381-448
Kravari, Vassiliki (1989): Villes et villages de Macédoine occidentale [Réalités
byzantines], Paris
Kravari, Vassiliki (1998): «L’hellénisation des Slaves de Macédoine orientale, au
témoignage des anthroponymes», EYΨΥΧΙΑ 1998, τ. Ι, 387-397
673
Kyriakides, S. P. (1955): The Northern Εthnological Boundaries of Hellenism
[Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών - Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 5], Thessaloniκi
Λαμπροπούλου, Άννα (1994): «Το Αχαϊκόν Ρήγιον (Βελβίσκον). Παρατηρήσεις σε
τέσσερα μεσαιωνικά σχόλια στον Στράβωνα», Σύμμεικτα 9 (Μνήμη Δ. Α. Ζακυθηνού), 297-330
Lefort, J. (1982): Villages de Macédoine. Notices historiques et topographiques sur la
Macédoine orientale au Moyen Age. 1. La Chalcidique οccidentale [Travaux et mémoires du
Centre de recherche d’histoire et civilisation de Byzance. Monographies 1], Paris
Lefort, J. (1985): «Radolibos: population et paysage», Travaux et mémoires 9, 195-
234
Lefort, J. (1992): «Toponymie et anthroponymie: le contact entre Grecs et Slaves en
Macédoine», Castrum 4. Frontière et peuplement dans le monde méditerranéen au Moyen
Âge, επιμ. J.-M. Poisson, Rome - Madrid, 161-171
Lemerle, P. (1979): Les plus anciens recueils des miracles de Saint Démétrius et la
pénétration des Slaves dans les Balkans. I. Le texte [Centre National de la Recherche
Scientifique], Paris
Lemerle, P. (1981): Les plus anciens recueils des miracles de Saint Démétrius et la
pénétration des Slaves dans les Balkans. II. Le commentaire [Centre National de la Recherche
Scientifique], Paris
Leveniotis, G. Α. (2011): «Byzantine Dominion in the Balkans during the 7th - 8th C.
and its Modern Cartographic Representation», Proceedings of the 22nd International Congress
of Byzantine Studies. Sofia, 22-27 August 2011. Volume III. Abstracts of Free
Communications, επιμ. Α. Nikolov - Elena Kostova - V. Angelov, Sofia, 295-296
Λεβενιώτης, Γ. Α. (2012-2013): «Η μεσαιωνική Μακεδονία και τα σλαβικά φύλα
στην ιστοριογραφία της FYROM. Προβλήματα και αντιφάσεις της σύγχρονης έρευνας»,
Bυζαντιακά 30, 81-131
Λεβενιώτης, Γ. Α. (2013): «Η χρονολόγηση των σλαβικών εγκαταστάσεων στη
Χερσόνησο του Αίμου και η βυζαντινή κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή κατά τον 7ο αι.»,
Crkvene studije / Church Studies. Αnnual Journal of the Centre of Church Studies 10, 259-273
Λεβενιώτης, Γ. Α. (2015): «Η πολιτική, νομική και κοινωνικο-οικονομική θέση των
Σλάβων στα βαλκανικά εδάφη του Βυζαντίου σύμφωνα με την ορολογία των πηγών (7ος - 10ος
αι.)» / «The Political, Legal and Socio-economic Status of the Slavs in the Balkan Territories
of Byzantium according to the Terminology of the Sources (7th - 10th c. AD.)», Byzantium and
World of Slavs 2015, 601-622
Λεβενιώτης, Γ. Α. (2017): «Οι μεσαιωνικές σλαβικές εγκαταστάσεις στα ανατολικά
της Θεσσαλονίκης (προβλήματα και ερμηνείες)» / «Medieval Slavic Settlements in the East of
Thessaloniki (Problems and Interpretations)», Γ΄ επιστημονικό συμπόσιο «Βυζαντινή
Μακεδονία». Θεολογία - Ιστορία - Φιλολογία - Δίκαιο - Αρχαιολογία - Τέχνη, επιμ. Διαλεχτή
Καψάλα [Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών], Θεσσαλονίκη (υπό έκδοση).
Λιάκος, Σ. Ν. (1971): Τὶ πράγματι ἦσαν οἱ Σκλαβήνοι (Asseclae) ἔποικοι τοῦ θέματος
Θεσσαλονίκης (Δρογουβῖται - Ρυγχίνοι - Σαγουδᾶτοι) [Μικροευρωπαϊκὲς {ἤτοι βαλκανικὲς}
μελέτες 4], Θεσσαλονίκη
Μαλιγκούδης, Φ. (1974): «Μιὰ σλαβικὴ ἐπιγραφὴ τῆς Μακεδονίας καὶ τὰ διδάγματά
της», Μακεδονικά 14, 392-395
Malingoudis, F. (1979): «Slavische Pflanzenbenennungen im Neugriechischen»,
Balkansko Ezikoznanie 22.3, 47-49
Malingoudis, F. (1981a): Studien zu den slavischen Ortsnamen Griechenlands. 1.
Slavische Flussnamen aus der messenischen Mani, Mainz
Malingoudis, F. (1981b): «“Die Bulgaren im byzantinischen Reich” - Kritische
Bemerkungen», Balkan Studies 22.2, 247-267
674
Malingoudis, F. (1983): «Τοponymy and History. Observations concerning the
Slavonic Toponymy of the Peloponnese», Cyrillomethodianum. Recherches sur l’histoire des
relations helléno-slaves 7, 99-111
Malingoudis, F. (1985a): «Zur frühslavischen Sozialgeschichte im Spiegel der
Toponymie», Études Balkaniques 21.1, 87-91
Malingoudis, F. (1985b): «Za materialnata kultura na rannoslavjanskite plemena v
Gurcija», Istoričeski pregled 41.9/10, 64-71
Malingoudis, F. (1987a): «Slaviano-grečeskij simbioz v Vizantii v svete toponimii»,
Vizantiiskii Vremennik 48, 44-52
Malingoudis, F. (1987b): «Frühe slawische Elemente im Namensgut Griechenlands»,
Die Volker Südosteuropas im 6. bis 8. Jahrhundert, επιμ. B. Hänsel [Südosteuropa Jahrbuch
17], München - Berlin, 53-68
Μαλιγκούδης, Φ. (1988): Σλάβοι στη μεσαιωνική Ελλάδα. Οικονομική οργάνωση -
πολιτειακή δομή - εθνολογική προέλευση - παράγοντες εξελληνισμού [Βιβλιοθήκη σλαβικών
μελετών 1], Θεσσαλονίκη
Μαλιγκούδης, Φ. (1991): Η Θεσσαλονίκη και ο κόσμος των Σλάβων. Εισαγωγικά
δοκίμια, Θεσσαλονίκη
Μαλιγκούδης, Φ. (2008): «Τα τοπωνύμια ως πηγή της πρώιμης κοινωνικής ιστορίας
των σλαβικών φύλων», ιστοσ. www.phmalingoudis.blogspot.gr
Μαλιγκούδης, Φ. (2013): Σλάβοι στη μεσαιωνική Ελλάδα. Δεύτερη επαυξημένη
έκδοση, Θεσσαλονίκη (α´ έκδ. 1988)
Meyer, G. (1894): Neugriechische Studien. II. Die slavischen, albanischen und
rumänische Lehnworte im Neugriechischen [Sitzungsberichte der Kaiserurkunden Akademie
der Wissenschaften in Wien. Philosophisch-historische Klasse 130], Wien
Mihåescu, H. (1985): «L’analyse des mots d’origine étrangère, moyen de délimiter
les courants de civilisation dans l’Empire byzantin», Βυζαντινά 13.1 (Δώρημα στον Ιωάννη
Καραγιαννόπουλο), 693-707
Miklosish, F. - Müller, J. (1860-1890): Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et
profana, τ. 1-6, Wien
Μίντσης, Γ. Ι. (1995): «Ξενικές εγκαταστάσεις στη μεσαιωνική Μακεδονία (Το
πρόβλημα των σλαβικών εποικισμών στη διεθνή βιβλιογραφία)», Βυζαντιακά 15, 155-176
Μίντσης, Γ. Ι. (1997): Εθνολογική σύνθεση της Μακεδονίας (αρχαιότητα, μεσαίωνας,
νέοι χρόνοι), Αθήνα 1997
Μουνδρέας, Η. (1975-1978): «Τοπωνυμικὰ τῆς Μεσσηνίας (στὴν ἐποχὴ τῆς
Φραγκοκρατίας)», Πρακτικὰ τοῦ Α´ διεθνοῦς συνεδρίου πελοποννησιακῶν σπουδῶν, Σπάρτη 7-
14 Σεπτεμβρίου 1975. Τόμος δεύτερος. Ἀρχαιότης καὶ Βυζάντιον [Πελοποννησιακά.
Παράρτημα 6], ἐν Ἀθήναις, 181-200
Μουτζάλη, Αφέντρα Γ. (2000): «Σλάβοι στη βυζαντινή Πελοπόννησο», Αρχαιολογία
και τέχνες 74, 64-72
Μπούτσικας, Α. Δ. (1992): Σλάβοι και τοπωνύμια στην Ηλεία. Απάντηση στο
σλαβολόγο Μax Vasmer, Aθήνα
Niederle, L. (1923): Manuel de l’antiquité slaves. Tome I: L’histoire, Paris
Νικολούδης, Ν. (2005): Μεσαιωνική Μακεδονία, Θράκη και Μικρά Ασία.
Προσεγγίσεις και αντιπαραθέσεις Βυζαντινών, Σλάβων και Τούρκων, Θεσσαλονίκη
Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Μαρία (1993): Σλαβικές εγκαταστάσεις στη μεσαιωνική
Ελλάδα. Γενική επισκόπηση [Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν. Όψεις της βυζαντινής κοινωνίας 8],
Αθήνα (= Βυζάντιο και Σλάβοι - Ελλάδα και Βαλκάνια [6ος - 20ός αι.], Θεσσαλονίκη 2001, αρ.
4, 61-104)
675
ODB (1991): The Oxford Dictionary of Byzantium. Volume 1-3, επιμ. A. Kazhdan,
Οxford - New York
Oikonomidès, N. (1998): «L’archonte slave de l’Hellade au VIIIe siècle», Vizantiiskii
Vremennik 55 (80), 111-118
Οικονόμου, Κ. Ε. (1991): Τοπωνυμικό της περιοχής Ζαγορίου [Πανεπιστήμιο
Ιωαννίνων. ΕΕΦΣ. Δωδώνη, παράρτημα 45], Ιωάννινα
Οικονόμου, Κ. Ε. (2002): Τα οικωνύμια του νομού Ιωαννίνων. Γλωσσολογική εξέταση
[Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων], Ιωάννινα
Παναγιωτόπουλος, Α. (2004): «Μεσαιωνικής Μεσσηνίας ιστορικογεωγραφικά και
Κοντοβουνίων οικιστικά», Ιστορικογεωγραφικά 10, 9-105
Παναγιωτόπουλος, Β. (1987): Πληθυσμός και οικισμοί τής Πελοποννήσου, 13ος - 18ος
αιώνας, μτφρ. Χριστίνα Αγριαντώνη [Μελέτες νεοελληνικής ιστορίας. Ιστορικό αρχείο.
Εμπορική τράπεζα της Ελλάδας], Αθήνα (α´ έκδ. Paris 1982)
Παπαδημητρίου, Π. Γ. (2004): «Θεσμικές σχέσεις και στάδια της ενσωμάτωσης των
σλαβικών πληθυσμών στη Βυζαντινή αυτοκρατορία κατά το δεύτερο μισό του 7ου αιώνα»,
Βυζαντινά 24, 167-218
Παπαδημητρίου, Π. Γ. (2008): Από τις κλεισούρες στα Δερβένια. Η σύζευξη της
σλαβοφωνίας και του Ισλάμ στους Πομάκους της Ροδόπης. Μια ιστορική θεώρηση,
Θεσσαλονίκη
Παπάγγελος, Ι. Α. (1985): «Ειδήσεις για τα ιβηριτικά μετόχια της Ιερισσού»,
Βυζαντινά 13.2 (Δώρημα στον Ιωάννη Καραγιαννόπουλο), 1567-1616
Παπάγγελος, Ι. Α. (2000): Ἡ Σιθωνία κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους. Ἱστορία -
μνημεῖα - τοπογραφία. Μέρος Α´: Κείμενο, Μέρος Β´: Σχέδια καὶ εἰκόνες [διδ. διατρ.],
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Παπαρρηγόπουλος, Κ. (1843): Περὶ τῆς ἐποικήσεως σλαβικῶν τινῶν φύλων εἰς τὴν
Πελοπόννησον [Βιβλιοθήκη ἱστορικῶν μελετῶν 203], ἐν Ἀθήναις
Pianka, W. (1970): Toponomastica na obridsko-prespanskiot bazen [διδ. διατρ.],
Skopje
Πίκουλας, Γ. Α. (2001): Λεξικό των οικισμών της Πελοποννήσου. Παλαιά και νέα
τοπωνύμια, Αθήνα
Popović, I. (1959): «Einwanderung der Slawen in das oströmische Reiche im Lichte
Sprachforschung», Zeitschrift für Slawistik 4, 705-721
Popović, V. (1984): «Byzantins, Slaves et autochtones dans les provinces de
Prévalitane et Nouvelle Épire», lllyricum protobyzantin 1984, 181-243
Πουτούρογλου, Καλλιόπη (1993): Η παρουσία της κοινότητας Ιερισσού στα έγγραφα
των μονών του Αγίου Όρους (10ος - 14ος αι.) [μεταπτ. διπλωμ. εργ.], Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Prinzing, G. (2008): «Spuren einer religiösen Bruderschaft in Epiros um 1225? Zur
Deutung der Memorialtexte im “Codex Cromwell” 11», Byzantinicshe Zeitschrift 101.2, 751-
772
Šafárik, P. J. (1837): Slovanské starožitnosti. Oddjl děgepisný, Praha
Sedov, V. V. (1982): Vostočnye slavjane v VI-XIII vv [Archeologija SSSR 2],
Moskva
Shevelov, G. Y. (1964): A Prehistory of Slavic. The Historical Phonology of Common
Slavic [Columbia Slavic Studies], Heidelberg 1964
Soustal, P. (1991): Thrakien (Thrake, Rhodope und Haimipontos) [Tabula Imperii
Byzantini 6], Wien
676
Soustal, P. (2000): «Überlegungen zur Rolle der Toponyme in der historischen
Geographie», Byzanz als Raum. Zu Methoden und Inhalten der historischen Geographie des
östlichen Mittelmeerraumes, επιμ. K. Belke - F. Hild - J. Koder - P. Soustal
[Veröffentlichungen der Kommission für die Tabula Imperii Byzantini 7. Österreichische
Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse. Denkschriften, 283. Band],
209-221
Soustal, P. (2013): «Überlegungen zu Toponymen der Region Kastoria aus dem
osmanischen Defter von 1440», Zbornik Radova Vizantološkog Instituta 50, 863-871
Soustal, P. - Koder, J. (1981): Nikopolis und Kephallenia [Tabula Imperii Byzantini
3], Wien
Σπανός, Β. Κ. (2000): Οι οικισμοί της Θεσσαλίας κατά την Τουρκοκρατία (από τον 14ο
αι. έως τον 19ο αι.) [διδ. διατρ.], Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Σταλίδης, Κ. Γ. (2007): «Το βυζαντινό τοπωνύμιο Σλάνιτσα. Ιστορική, γεωγραφική
και γλωσσική θεώρηση», Βυζαντιακά 26, 13-63
Σταματόπουλος, Δ. Α. (2009): Το Βυζάντιο μετά το έθνος. Το πρόβλημα της συνέχειας
στις βαλκανικές ιστοριογραφίες, Αθήνα
Tafel, T. L. F. (1839): De Thessalonica euisque agro dissertatio geographica,
Beroloni (ανατ. London 1972)
Tafel, T. L. F. (1842): De via militari romanorum Egnatia, qua Illyricum, Macedonia
et Thracia jungebantur. Dissertatio geographica, Pars orientalis, Tübingen
Ταχιάος, Α.-Α. Ν. (1992): Κύριλος και Μεθόδιος. Οι θεμελιωτές της αρχαίας
σλαβικής γραμματείας, Θεσσαλονίκη
Ταρνανίδης, Ι. Χ. (2001): Οι «κατά Μακεδονίαν Σκλαβήνοι»: Ιστορική πορεία και
προβλήματα προσαρμογής, Θεσσαλονίκη
Θανασουλόπουλος, Κ. (2007): Τα τοπωνύμια της Αχαΐας ως ιστορικές μνήμες του
μεσαιωνικού εποικισμού της, Πάτρα
Θαβώρης, Α. (1972): Περιληπτική ελληνική μετάφραση και σχόλια επί του Zaimov
1972, Δελτίον βουλγαρικῆς βιβλιογραφίας 9.2, 7-59
Thavoris, A. (1975): «Compte-rendu. The Slavs and Slav Toponyms and their
Endings in Greece», Cyrillomethodianum 3, 190-218
Θεοχαρίδης, Γ. Ι. (1954): Κατεπανίκια τῆς Μακεδονίας. Συμβολὴ εἰς τὴν διοικητικὴν
ἱστορίαν καὶ γεωγραφίαν τῆς Μακεδονίας κατὰ τοὺς μετὰ τὴν Φραγκοκρατίαν χρόνους
[Μακεδονικά. Περιοδικὸν σύγγραμμα τῆς Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Παράρτημα 1],
Θεσσαλονίκη
Θεοδωρίδης, Π. (1981): «Πίνακας τοπογραφίας του αγιορείτικου παραγωγικού
χώρου», Κληρονομιά 13, 331-429
Θεοφάνης (1883): Θεοφάνους ἁμαρτωλοῦ μοναχοῦ καὶ ἡγουμένου τοῦ Ἀγροῦ καὶ
ὁμολογητοῦ χρονογραφία ἐτῶν φκη΄ (…), έκδ. C. de Boor, Theophanis Chronographia.
Volumen I. Textum graecum continens, Lipsiae (ανατ. Hildesheim - New York 1980)
Trubačev, O. N. (1959): Istorija slavjanskich terminov rodstva i nekotorych
drevnejšich terminov obščestvennogo stroja, Moskva
Trubačev, O. N. (1967): «Iz slavjano-iranskich leksičeskich otnošenij», Ètimologija
1965 (Moskva), 3-81
Trubačev, O. N. et al. (1975): Ėtimologičeskij slovar’ slavjanskich jazykov. Vypusk 2.
Praslavjanskij leksičeskij fond [Akademija nauk SSSR. Institut russkogo jazyka, Rossijskaja
akademija nauk], Μοskva
Trubačev, O. N. et al. (1980): Ėtimologičeskij slovar’ slavjanskich jazykov. Vypusk 7.
Praslavjanskij leksičeskij fond [Akademija nauk SSSR. Institut russkogo jazyka, Rossijskaja
akademija nauk], Μοskva
677
Trubačev, O. N. et al. (1981): Ėtimologičeskij slovar’ slavjanskich jazykov. Vypusk 8.
Praslavjanskij leksičeskij fond [Akademija nauk SSSR. Institut russkogo jazyka, Rossijskaja
akademija nauk], Μοskva
Trubačev, O. N. (1982): «Jazykoznanie i etnogenez slavjan. Drevnije Slavjane po
dannym etimologii i onomastiki», Voprosy jazykoznanija 4, 10-28
Trubačev, O. N. (1987): «Die Sprachwissenschaft und die Ethnogenese der Slawen»,
Zeitschrift für Slawistik 32.6, 911-927
Βαγιακάκος, Δ. Β. (1962): «Σχεδίασμα περὶ τῶν τοπωνυμικῶν καὶ ἀνθρωπωνυμικῶν
σπουδῶν ἐν Ἑλλάδι, 1833-1962», Ἀθηνᾶ 66, 301-424
Βαγιακάκος, Δ. Β. (1963-1964): «Σχεδίασμα περὶ τῶν τοπωνυμικῶν καὶ
ἀνθρωπωνυμικῶν σπουδῶν ἐν Ἑλλάδι, 1833-1962. Β´ Ἀνθρωπωνύμια», Ἀθηνᾶ 67, 145-369
Vayacacos, D. (1975): «Les toponymes grecs provenant de termes géographiques»,
Balkan Studies 16.1, 184-190
Βακαλόπουλος, Α. Ε. (1974): Ἱστορία τοῦ νέου ἑλληνισμοῦ. Α´. Ἀρχὲς καὶ
διαμόρφωσή του, Θεσσαλονίκη
Vasmer, M. (1941): Die Slaven in Griechenland [Αbhandlungen der Preussischen
Akademie der Wissenschaften. Phil.-hist. Klasse 12], Berlin (ανατ. Leipzig 1970)
Βέρρου, Θώμη Ι. (2008): Τοπωνύμια και διοικητική κατανομή οικισμών της
Μακεδονίας. Μεταβολές στον 20ό αιώνα, Θεσσαλονίκη
Βρυώνης, Σ. (1995): Ἡ καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή. Η πνευματική παράδοση του μεσαιωνικού
ελληνισμού στον σλαβικό και τον ισλαμικό κόσμο, μτφρ. Λία Γυιόκα [Βιβλιοθήκη σλαβικών
μελετών 6], Θεσσαλονίκη
Vryonis Jr., S. (1981): Βιβλιοκρισία στο Weithmann 1978, Balkan Studies 22.2, 405-
439
Vryonis Jr., S. (2003-2004): «Byzantium, its Slavic Element and their Culture (Sixth
to Ninth Centuries)», Σύμμεικτα 16, 63-85
Weigand, G. (1928): «Die Wiedergabe der slavischen Laute in der Ortsnamen des
Peloponnes», Balkan - Archiv 4, 1-52
Weithmann, M. W. (1978): Die slavische Bevölkerung auf der griechischen
Halbinsel. Ein Beitrag zur historischen Ethnographie Südosteuropas [διδ. διατρ.], München
Weithmann, M. W. (1979): «Strukturkontinuität und - diskontinuität auf der
griechischen Halbinsel im Gefolge der slavischen Landnahme», Münchner Zeitschrift für
Balkankunde 2, 141-176
Yannopoulos, P. (1980): «La pénétration slave en Argolide», Bulletin de
correspondance héllenique (École Française d’Athènes). Supplément VI, Études Argiennes,
Athènes - Paris, 323-371
Ζaimov, J. (1965): «Die bulgarischen Ortsnamen auf -išt aus itj- und ihre Bedeutung
für die Siedlungsgeschichte der Bulgaren in den Balkanländern», Balkansko ezikoznanie /
Linguistique balkanique 9.2, 5-80
Ζaimov, J. (1967): Zaselvane na bălgarskite Slavjani na Balkanskija poluostrov.
Proučvane na žitelskite imena v bălgarskata toponimija, Sofija
Ζaimov, J. (1969-1970): «Ethnogenetische probleme bei den bulgarischen Ortsnamen
patronymische Einwohnernamen und adjektivische Namen auf -jь)», Zeitschrift für
Balkanologie 7, 179-190
Ζaimov, J. (1973): Bulgarski geografski imena s -jσ, Sofija
Ζaimov, J. (1975): «Beitrag zur Erforschung der bulgarischen geographischen Namen
in Griechenland», Zeitschrift für Balkanologie 11.1, 105-115
Ζαφειρίου, Μ. (2000): «Ζητινός, Ζίντζος, Τζίντζ(ι)ος, Σιτοχώρι: Ιστορικογεωγραφικά
της νοτιοανατολικής Βισαλτίας, Σερρών», Ιστορικογεωγραφικά 7, 9-120
678
Ζακυθηνός, Δ. Α. (1944): «Οἱ Σλάβοι ἐν Ἑλλάδι καὶ αἱ σλαβικαὶ τοπωνυμίαι», Νέα
Ἐστία 35, 485-490, 536-542
Ζακυθηνός, Δ. Α. (1945): Οἱ Σλάβοι ἐν Ἑλλάδι. Συμβολαὶ εἰς τὴν ἱστορίαν τοῦ
μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ, Ἀθῆναι 1945
Ζερλέντης, Π. Γ. (1922): Μηλιγγοί καὶ Ἐζερῖται Σλάβοι ἐν Πελοποννήσῳ [Βιβλιοθήκη
ἱστορικῶν μελετῶν 221], ἐν Ἑρμουπόλει (ανατ. 1988)
Ζιάγκος, Ν. Γ. (1974): Φεουδαρχικὴ Ἤπειρος καὶ Δεσποτᾶτο τῆς Ἑλλάδας. Συμβολή
στὸ νέο ἑλληνισμό, Ἀθῆναι
Živkovic, T. (2007): Forging Unity. The South Slavs between East and West, 550-
1150, Belgrade
Živojinović - Vassiliki Kravari - C. Giros [Αrchives de l’Athos 20], Paris
Actes de Lavra Ι (1970): Actes de Lavra. Ι. Des origines à 1204, έκδ. P. Lemerle - A.
Guillou - N. Svoronos, Denise Papachryssanthou [Αrchives de l’Athos 5], Paris
Actes de Lavra Ι (1977): Actes de Lavra. ΙΙ. De 1204 à 1328, έκδ. P. Lemerle - A.
Guillou - N. Svoronos, Denise Papachryssanthou [Αrchives de l’Athos 8], Paris
Actes de S. Pantéléèmon (1982): Actes de Saint Pantéléèmon, έκδ. P. Lemerle - G.
Dagron - Sima Ćircović [Αrchives de l’Athos 12], Paris
Actes de Xénophon (1986): Actes de Xénophon, έκδ. Denise Papachryssanthou
[Αrchives d’Athos 15], Paris
Actes d’Iviron I (1985): Actes d’Iviron. Ι. Des origines au milieu du XIe siècle, έκδ. J.
Lefort - N. Oikonomidès - Denise Papachryssanthou, Hélène Mètrèvèli [Αrchives de l’Athos
14], Paris
Actes d’Iviron II (1990): Actes d’Iviron. ΙΙ. Du milieu du XΙe siècle à 1204, έκδ. J.
Lefort - N. Oikonomidès - Denise Papachryssanthou, Vassiliki Kravari - Hélène Mètrèvèli
[Archives de l’Athos 16], Paris
Actes d’Iviron III (1994): Actes d’Iviron. ΙΙΙ. De 1204 à 1328, έκδ. J. Lefort - N.
Oikonomidès - Denise Papachryssanthou, Vassiliki Kravari - Hélène Mètrèvèli [Αrchives de
l’Athos 18], Paris
Actes du Prôtaton (1975): Actes du Prôtaton, έκδ. Denise Papachryssanthou
[Αrchives de l’Athos 7], Paris
Amantos, K. I. (1903): Die Suffixe der Neugriechischen Ortsnamen. Beitrag zur
neugriechischen Ortsnamenforschung [διδ. διατρ.], Μünchen
Άμαντος, Κ. Ι. (1920): Μακεδονικά. Συμβολὴ εἰς τὴν μεσαιωνικὴν ἱστορίαν καὶ
ἐθνολογίαν τῆς Μακεδονίας, Ἀθῆναι
Άμαντος, Κ. Ι. (1921): «Τσακωνιά - Sclavonia», Ἀφιέρωμα εἰς Γ. Ν. Χατζιδάκιν.
Διατριβαὶ φίλων καὶ μαθητῶν, ἐπὶ τῇ τριακοστῇ πέμπτῃ ἐπετείῳ τῆς ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ
καθηγεσίας αὐτοῦ, ἐν Ἀθήναις, 130-134
Άμαντος, Κ. Ι. (1929): «Βολερόν», Ἑλληνικά 2, 124-126
Άμαντος, Κ. Ι. (1939-1943): «Οἱ Σλάβοι εἰς τὴν Ἑλλάδα», Byzantinisch-
neugriechische Jahrbücher 17, 210-221
Ανδριώτης, N. Π. (1951): Ἐτυμολογικὸ λεξικὸ τῆς κοινῆς ἑλληνικῆς, Ἀθῆναι
Άννα Κομνηνή (2001): Ἄννης τῆς Κομνηνῆς Ἀλεξιάς, έκδ. D. R. Reinsch - A.
Kambylis, Annae Comnenae Alexias. Pars prior: Prolegomena et textus [CFHB 40/1], Berlin
Αραβαντινός, Π. (1858): Χρονογραφία τῆς Ἠπείρου, ἐν Ἀθήναις
Arnakes, G. (1963): «Byzantium and Greece. A propos of Romilly Jenkins,
“Byzantium and Byzantinism”», Balkan Studies 4, 379-400
Ασδραχά, Αικατερίνη - Ασδραχάς, Σ. (1992): «Παρατηρήσεις για τα όρια και τους
οικισμούς της Βαγενετίας», Πρακτικά διεθνούς συμποσίου για το Δεσποτάτο της Ηπείρου
(Άρτα, 27-31 Μαΐου 1990), επιμ. Ε. Χρυσός, Άρτα, 239-247
Baratte, F. (1984): «Les témoignages archéologiques de la présence slave au sud du
Danube», Illyricum protobyzantin 1984, 163-180
Βirnbaum, H. (1973): «The Original Homeland of the Slavs and the Problem of Early
Slavic Linguistic Contacts», The Journal of Indo-European Studies 1, 407-421
Βirnbaum, H. (1982): «The Slavonic Language Community as a Genetic and
Typological Class», Die Welt der Slaven 27, 5-43
Βirnbaum, H. (1986): «Weitere Überlegungen zur Frage nach der Urheimat der
Slaven», Zeitschrift für slavische Philologie 46, 19-45
Brunet, F. (1985): «Sur l’hellénisation des toponymes slaves en Macédoine
byzantine», Travaux et mémoires 9, 235-265
Byzantium and World of Slavs (2015): International Scientific Conference Cyril and
Methodius: Byzantium and the World of Slavs, 28-30 November 2013, επιμ. Angeliki Delikari,
Thessaloniki
Χατζής, Α. Χ. (1952): «Oἱ Σλάβοι ἐν Ἑλλάδι», Ἀθηνᾶ 56, 69-84
Χριστοφιλοπούλου, Αικατερίνη (1983): «Βυζαντινή Μακεδονία. Σχεδίασμα για την
εποχή από τα τέλη του Στ´ μέχρι τα μέσα του Θ´ αιώνα», Βυζαντινά 12, 9-63
Χριστοφιλοπούλου, Αικατερίνη (1998): Βυζαντινὴ ἱστορία. Β´1 610-867,
Θεσσαλονίκη
670
Chrysos, E. (2007): «Settlements of Slavs and Byzantine Sovereignity in the
Balkans», Byzantina Mediterranea. Festschrift für Johannes Koder zum 65. Geburtstag, επιμ.
K. Belke - E. Kislinger - A. Külzer, Wien - Köln - Weimar, 123-135
Curta, F. (2001): The Making of the Slavs. History and Archaeology of the Lower
Danube Region, c. 500-700, Cambridge
Curta, F. (2004): «The Slavic “lingua franca” (Linguistic Notes of an Archaeologist
turned Historian)», East Central Europe / L’Europe du Centre-Est 31.1, 125-148 (= Text,
Context, History and Archaeology. Studies in Late Antiquity and the Middle Ages, επιμ. V.
Spinei [Florilegium magistrorum historiae archaeologiaeque antiquitatis et medii aevi 6],
Bucureşti - Brăila 2009, αρ. 12, 367-390)
Curta, F. (2011a): «Still waiting for the Barbarians? The Making of the Slavs in
“Dark-Age” Greece», Neglected Barbarians, επιμ. F. Curta [Studies in the Early Middle Ages
32], Turnhout, 403-478
Curta, F. (2011b): The Edinburgh History of the Greeks, c. 500 to 1050. The Early
Middle Ages, Edinburgh
DAI (1967): Κωνσταντίνου ἐν Χριστῷ βασιλεῖ αἰωνίῳ βασιλέως ‘Ρωμαίων πρòς τòν
ἴδιον υἱòν ‘Ρωμανòν τòν θεοστεφὴ καὶ πορφυρογέννητον βασιλέα, έκδ. G. Moravcsik, αγγλ.
μτφρ. R. J. H. Jenkins, Constantine Porphyrogenitus. De administrando imperio [Dumbarton
Oaks Center for Byzantine Studies, Trustees for Harvard University - CFHB 1], Washington
DC
Δαπέργολας, Ν. (2008): Σλαβικές εγκαταστάσεις στη Μακεδονία από τον 7ο έως και
τον 9ο αιώνα [διδ. διατρ.], Θεσσαλονίκη
Δαπέργολας, Ν. (2009): «Τοπωνυμικά και ανθρωπωνυμικά τεκμήρια σλαβικών
εγκαταστάσεων στην περιοχή του Παγγαίου κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο», Βυζαντιακά
28, 239-260
Δαπέργολας, Ν. (2009-2010): «Παρατηρήσεις πάνω στο ζήτημα του εξελληνισμού
των σλαβικών τοπωνυμίων της Μακεδονίας κατά τη μέση και ύστερη βυζαντινή περίοδο»,
Βυζαντινός Δόμος 17-18, 89-96
Δαπέργολας, Ν. (2009-2010b): «Σλαβικές εγκαταστάσεις στην ανατολική Χαλκιδική
κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο», Βυζαντινός Δόμος 17-18, 97-109
Darrouzès, J. (1981): Notitiae episcopatuuum ecclesiae Constantinopolitanae, Paris
Delikari, Angeliki (1997): Der Hl. Klemens und die Frage des Bistums von Velitza.
Identifizierung, Bischofsliste (bis 1767) und Titularbischöfe [SS Cyril und Methodius Center
for Cultural Studies], Thessaloniki
Δεληκάρη, Aγγελική (2010): «Ζητήματα ιστορικής γεωγραφίας των Βαλκανίων. Ι. Η
επισκοπή Αχριδού και η μητρόπολη Μορ(ρ)αχριδών», Ελληνικά 60, 151-191
Δεληκάρη, Aγγελική (2013): «Σλαβικές επιδράσεις στον καζά της Χρούπιστας. Η
περίπτωση των τοπωνυμίων», Όψεις του Άργους Ορεστικού (Χρούπιστας) κατά την
Τουρκοκρατία (1400-1912), επιμ. Ι. Σ. Κολιόπουλος [Μορφωτικός σύλλογος «Η Ορεστίς»
Άργους Ορεστικού - Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας], Θεσσαλονίκη, 166-229
Δεληκάρη, Aγγελική (2016): «Το σλαβικό υπόβαθρο της περιοχής της Φλώρινας. Η
περίπτωση των τοπωνυμίων», Ἀπὸ καρδίας. Μνήμη Δημητρίου Πάντου, επιμ. Π. Σοφούλης -
Μαρία Λίτινα - Χ. Καρανάσιος [Ελληνική επιτροπή σπουδών νοτιοανατολικής Ευρώπης],
Αθήνα, 123-150
Δεληκάρη, Aγγελική (2016b): «Σλαβικά κατάλοιπα στην περιοχή Γρεβενών», Η
Δυτική Μακεδονία στους νεότερους χρόνους. Πρακτικά Α΄ συνεδρίου ιστορίας Δυτικής
Μακεδονίας, Γρεβενά 2-5 Οκτωβρίου 2014, επιμ. Χ. Καρανάσιος - Κ. Ντίνας - Δ. Μυλωνάς
[Εταιρεία Δυτικομακεδονικών μελετών. Επιστημονικές εκδόσεις 1], Γρεβενά, 85-103
671
Dobrev, I. (1967): Zaselvane na bŭlgarskite slavjani na balkanskija polyostrov, Sofija
Dobrev, I. (1987): «Slavjanskata toponimija v Pelopones kato izvor za istorijata na
bŭlgarskija ezik», Suposlavitelno Ezikoznanie Spisanie na Sifijakija universitet “Kliment
Ochridski” 12.3, 45-56
EYΨΥΧΙΑ (1998): EYΨΥΧΙΑ. Mélanges offerts à Hélène Ahrweiler. Tome I-II
[Byzantina Sorbonensia 16], Paris
Fallmerayer, J.-P. (1830): Geschichte der Ηalbinsel Morea während des Mittelalters.
Ein historischer Versuch. Ι. Untergang der peloponnesischen Hellenen und
Wiederbevölkerung des leeren Bodens durch slavische Volksstämme, Stuttgart - Tübingen
Fallmerayer, J.-P. (1835): Welcéen Einfluss hatte die Besetzung Griechenlands durch
die Slaven auf das Schicksal der Stadt Athen und der Landschaft Attika, München
Fallmerayer, J.-P. (1839): Hesychii glossographi discipulus et ἐπιγλωσσιστής russus
in ipsa Constantinopoli, sec. XII-XIII, Vindobonae
Fallmerayer, J.-P. (1857): Kleinere Schriften. Sprachwissenschaftlichen,
geschichtlichen, ethnographischen und rechtshistorischen Inhalts. Erster Theil, επιμ. F.
Miklosich, Wien
Gaster, M. (1886): Ilchester Lectures on Greco-Slavonic Literature and Its Relation
to the Folklore of Europe during the Middle Ages, London (ανατ. 2007)
Γεννηματάς, Π. (1984): Η τοπωνυμιολογία και οι εφαρμογές της [Τεχνικό
επιμελητήριο Ελλάδας], Αθήνα
Γεωργακάς, Δ. Ι. (1938): «Συμβολὴ εἰς τὴν τοπωνυμικὴν ἔρευναν», Ἀθηνᾶ 48, 15-76
Georgakas, D. I. (1941): «Beiträge zur Deutung als slavische erklärter Ortsnamen»,
Byzantinicshe Zeitschrift 41, 351-381
Georgakas, D. I. (1942-1949): «Beiträge zur Deutung als slavische erklärter
Ortsnamen. Griechische Ortsnamen», Byzantinicshe Zeitschrift 42, 76-90, 384-420
Georgakas, D. I. (1950a): «The Mediaeval Names Melingi and Ezeritae of Slavic
Groups in the Peloponnesus», Byzantinicshe Zeitschrift 43, 301-333
Georgakas, D. I. (1950b): «Ιtalian Place-Names in Greece and Place-Names from
Italian Landwords», Beiträge zur Namenforschung 2, 149-170
Γεωργακάς, Δ. Ι. (1956a): «Σλαβικὴ ἐπίδραση στὸ τοπωνυμικὸ τῆς Ἠπείρου»,
Ἀφιέρωμα εἰς τὴν Ἤπειρον. Εἰς μνήμην Χρίστου Σούλη (1892-1951), επιμ. Λ. Ι. Βρανούσης,
Ἀθῆναι, 149-161
Γεωργακάς, Δ. Ι. (1956b): «Μερικοὶ σλαβικοὶ ὅροι καὶ τοπωνύμια στὴν
Πελοπόννησο: Κλιανός, Κλενιά, Ἐγκλιανός, Ἐγκλένιβα (Κλιάνοβα, Κλενός, Κλινίτσα,
Ἀκλινός κτλ.)», Πελοποννησιακά 1, 35-52
Γεωργακάς, Δ. Ι. (1978): «Ἐπανεξέτασις ἀμφιλεγόμενου ἑλληνοσλαβικοῦ
προβλήματος: Τὰ ἐπιθήματα -ίτσιν -ίτσα κλπ. καὶ ἡ προέλευσίς των μὲ ἀντιπαραβολὴν πρὸς
ἀντίστοιχα σλαβικὰ ἐπιθήματα», Πρακτικὰ τῆς Ἀκαδημίας Ἀθηνῶν, 353-394
Georgakas, D. I. (1982): A Graeco-Slavic Controversial Problem reexamined the -ιτς
Suffixes in Byzantine Medieval and Modern Greek: their Origin and Ethnological Implications,
Athens
Georgakas, D. J. - McDonald, W. A. (1967): Place Names of Southwest
Peloponnesus, Minneapolis
Γιαννόπουλος, Π. (2009-2010): «Βυζάντιο και Σλάβοι: από την αντιπαράθεση στη
συμβίωση», Βυζαντινός Δόμος 17/18, 15-32
Gołab, Z. (1982): «About the Connection between Kinship Terms and Some Ethnica
in Slavic. The Case of Sirbi and Slovene», International Journal of Slavic Linguistics and
Poetics 25/26, 165-171
672
Gołab, Z. (1983): «The Ethnogenesis of the Slavs in the Light of Linguistics»,
American Contributions to the 9th International Congress of Slavists. Vol. I. Linguistics, επιμ.
M. S. Flier, Columbus, 131-146
Gołab, Z. (1992): The Origins of the Slavs. A Linguist’s View, Columbus Ohio
Γρηγοράς (1829): Νικηφόρου τοῦ Γρηγορᾶ ῥωμαϊκῆς ἱστορίας λόγοι ΛΖ´, έκδ. L.
Schopen, Nicephori Gregorae byzantina historia. Volumen I. [CSHB], Bonnae
Ηλιάδη, Αμαλία Κ. (2003): Τα «Θαύματα» του Aγίου Δημητρίου ως ιστορικές πηγές.
Επιδρομές και σλαβικές αποικίσεις εντεύθεν του Δουνάβεως, Τρίκαλα
Illyricum protobyzantin (1984): Villes et peuplement dans l’Illyricum protobyzantin.
Actes du colloque organisé par l’Ecole française de Rome (Rome, 12-14 mai 1982) [Collection
de l’Ecole française de Rome 77], Roma
Inalcik, H. (1954): Hicri 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid [Türk Tarik
Kurumu Yayinlaridan XVI 1], Ankara
Καλοπίση-Βέρτη, Σοφία (2008-2009): «Επιγραφικές μαρτυρίες από τη βυζαντινή
Μάνη», Επιστημονικό συμπόσιο στη μνήμη Νικολάου Β. Δρανδάκη για τη βυζαντινή Μάνη.
Καραβοστάσι Οιτύλου, 21-22 Ιουνίου 2008. Πρακτικά, επιμ. Ευαγγελία Π. Ελευθερίου
[Υπουργείο πολιτισμού και τουρισμού - 5η Εφορεία βυζαντινών αρχαιοτήτων - Δήμος
Οιτύλου], Σπάρτη, 89-97
Καμινιάτης (1983): Ἰωάννου κληρικοῦ καὶ κουβουκλεισίου τοῦ Καμινιάτου εἰς τὴν
ἅλωσιν τῆς Θεσσαλονίκης, έκδ. G. Böhlig, Ioannis Caminiatae de expugnatione Thessalonicae
[CFHB 4], Berlin
Karayannopoulos, J. (1995): «Zur Frage der Slavenansiedlung im griechischen
Raum», Byzanz und sein Nachbarn, επιμ. A. Hohlweg [Südosteuropa Jahrbuch 26], München
Κεδρηνός (1830): Γεωργίου Κεδρηνοῦ σύνοψις ἱστοριῶν, έκδ. I. Bekker, Georgius
Cedrenus compendium historiarum. Ioannis Scylitzae ope [CSHB], Bonnae
Koder, J. (1978): «Zur Frage der slavischen Siedlungsgebiete im mittelalterlichen
Griechenland», Byzantinicshe Zeitschrift 71, 315-371
Koder, J. (1982): «Προβλήματα της σλαβικής εποίκησης και τοπωνυμίας στη
μεσαιωνική Ήπειρο», Ἠπειρωτικὰ χρονικά 24, 9-35
Koder, J. (2002): «Ammerkungen zum Slawen-Namen in byzantinischen Quellen»,
Travaux et mémoires 14 (Mélanges Gilbert Dagron), 333-346
Koder, J. (2005): Το Βυζάντιο ως χώρος. Εισαγωγή στην ιστορική γεωγραφία της
ανατολικής Μεσογείου στη βυζαντινή εποχή, μτφρ. Δ. Χ. Σταθακόπουλος, Θεσσαλονίκη
Koder, J. - Hild, F. (1976): Hellas und Thessalien [Tabula Imperii Byzantini 1], Wien
Κόμης, Κ. (2005): Πληθυσμός και οικισμοί τής Μάνης (15ος - 19ος αιώνας)
[Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Πανεπιστημιακή επετηρίδα Φιλοσοφικής σχολής. Δωδώνη.
Παραρτ. 57], Ιωάννινα
Kopitar, B. (1830): Βιβλιοκρισία στο Fallmerayer 1830, Jahrbücher der Literatur 51,
111-120
Kopitar, B. (1839): Hesychii glossographi discipulus, Vindobonae
Kopitar, B. (1857): Kleinere Schriften. Sprachwissenschaftlichen, geschichtlichen,
ethnographischen und rechtshistorischen Inhalts. Erster Theil, Wien
Κορδώσης (1981): «Η σλαβική εποίκηση στην Πελοπόννησο με βάση τα σλαβικά
τοπωνύμια», Δωδώνη 10, 381-448
Kravari, Vassiliki (1989): Villes et villages de Macédoine occidentale [Réalités
byzantines], Paris
Kravari, Vassiliki (1998): «L’hellénisation des Slaves de Macédoine orientale, au
témoignage des anthroponymes», EYΨΥΧΙΑ 1998, τ. Ι, 387-397
673
Kyriakides, S. P. (1955): The Northern Εthnological Boundaries of Hellenism
[Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών - Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου 5], Thessaloniκi
Λαμπροπούλου, Άννα (1994): «Το Αχαϊκόν Ρήγιον (Βελβίσκον). Παρατηρήσεις σε
τέσσερα μεσαιωνικά σχόλια στον Στράβωνα», Σύμμεικτα 9 (Μνήμη Δ. Α. Ζακυθηνού), 297-330
Lefort, J. (1982): Villages de Macédoine. Notices historiques et topographiques sur la
Macédoine orientale au Moyen Age. 1. La Chalcidique οccidentale [Travaux et mémoires du
Centre de recherche d’histoire et civilisation de Byzance. Monographies 1], Paris
Lefort, J. (1985): «Radolibos: population et paysage», Travaux et mémoires 9, 195-
234
Lefort, J. (1992): «Toponymie et anthroponymie: le contact entre Grecs et Slaves en
Macédoine», Castrum 4. Frontière et peuplement dans le monde méditerranéen au Moyen
Âge, επιμ. J.-M. Poisson, Rome - Madrid, 161-171
Lemerle, P. (1979): Les plus anciens recueils des miracles de Saint Démétrius et la
pénétration des Slaves dans les Balkans. I. Le texte [Centre National de la Recherche
Scientifique], Paris
Lemerle, P. (1981): Les plus anciens recueils des miracles de Saint Démétrius et la
pénétration des Slaves dans les Balkans. II. Le commentaire [Centre National de la Recherche
Scientifique], Paris
Leveniotis, G. Α. (2011): «Byzantine Dominion in the Balkans during the 7th - 8th C.
and its Modern Cartographic Representation», Proceedings of the 22nd International Congress
of Byzantine Studies. Sofia, 22-27 August 2011. Volume III. Abstracts of Free
Communications, επιμ. Α. Nikolov - Elena Kostova - V. Angelov, Sofia, 295-296
Λεβενιώτης, Γ. Α. (2012-2013): «Η μεσαιωνική Μακεδονία και τα σλαβικά φύλα
στην ιστοριογραφία της FYROM. Προβλήματα και αντιφάσεις της σύγχρονης έρευνας»,
Bυζαντιακά 30, 81-131
Λεβενιώτης, Γ. Α. (2013): «Η χρονολόγηση των σλαβικών εγκαταστάσεων στη
Χερσόνησο του Αίμου και η βυζαντινή κυριαρχία στην ευρύτερη περιοχή κατά τον 7ο αι.»,
Crkvene studije / Church Studies. Αnnual Journal of the Centre of Church Studies 10, 259-273
Λεβενιώτης, Γ. Α. (2015): «Η πολιτική, νομική και κοινωνικο-οικονομική θέση των
Σλάβων στα βαλκανικά εδάφη του Βυζαντίου σύμφωνα με την ορολογία των πηγών (7ος - 10ος
αι.)» / «The Political, Legal and Socio-economic Status of the Slavs in the Balkan Territories
of Byzantium according to the Terminology of the Sources (7th - 10th c. AD.)», Byzantium and
World of Slavs 2015, 601-622
Λεβενιώτης, Γ. Α. (2017): «Οι μεσαιωνικές σλαβικές εγκαταστάσεις στα ανατολικά
της Θεσσαλονίκης (προβλήματα και ερμηνείες)» / «Medieval Slavic Settlements in the East of
Thessaloniki (Problems and Interpretations)», Γ΄ επιστημονικό συμπόσιο «Βυζαντινή
Μακεδονία». Θεολογία - Ιστορία - Φιλολογία - Δίκαιο - Αρχαιολογία - Τέχνη, επιμ. Διαλεχτή
Καψάλα [Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών], Θεσσαλονίκη (υπό έκδοση).
Λιάκος, Σ. Ν. (1971): Τὶ πράγματι ἦσαν οἱ Σκλαβήνοι (Asseclae) ἔποικοι τοῦ θέματος
Θεσσαλονίκης (Δρογουβῖται - Ρυγχίνοι - Σαγουδᾶτοι) [Μικροευρωπαϊκὲς {ἤτοι βαλκανικὲς}
μελέτες 4], Θεσσαλονίκη
Μαλιγκούδης, Φ. (1974): «Μιὰ σλαβικὴ ἐπιγραφὴ τῆς Μακεδονίας καὶ τὰ διδάγματά
της», Μακεδονικά 14, 392-395
Malingoudis, F. (1979): «Slavische Pflanzenbenennungen im Neugriechischen»,
Balkansko Ezikoznanie 22.3, 47-49
Malingoudis, F. (1981a): Studien zu den slavischen Ortsnamen Griechenlands. 1.
Slavische Flussnamen aus der messenischen Mani, Mainz
Malingoudis, F. (1981b): «“Die Bulgaren im byzantinischen Reich” - Kritische
Bemerkungen», Balkan Studies 22.2, 247-267
674
Malingoudis, F. (1983): «Τοponymy and History. Observations concerning the
Slavonic Toponymy of the Peloponnese», Cyrillomethodianum. Recherches sur l’histoire des
relations helléno-slaves 7, 99-111
Malingoudis, F. (1985a): «Zur frühslavischen Sozialgeschichte im Spiegel der
Toponymie», Études Balkaniques 21.1, 87-91
Malingoudis, F. (1985b): «Za materialnata kultura na rannoslavjanskite plemena v
Gurcija», Istoričeski pregled 41.9/10, 64-71
Malingoudis, F. (1987a): «Slaviano-grečeskij simbioz v Vizantii v svete toponimii»,
Vizantiiskii Vremennik 48, 44-52
Malingoudis, F. (1987b): «Frühe slawische Elemente im Namensgut Griechenlands»,
Die Volker Südosteuropas im 6. bis 8. Jahrhundert, επιμ. B. Hänsel [Südosteuropa Jahrbuch
17], München - Berlin, 53-68
Μαλιγκούδης, Φ. (1988): Σλάβοι στη μεσαιωνική Ελλάδα. Οικονομική οργάνωση -
πολιτειακή δομή - εθνολογική προέλευση - παράγοντες εξελληνισμού [Βιβλιοθήκη σλαβικών
μελετών 1], Θεσσαλονίκη
Μαλιγκούδης, Φ. (1991): Η Θεσσαλονίκη και ο κόσμος των Σλάβων. Εισαγωγικά
δοκίμια, Θεσσαλονίκη
Μαλιγκούδης, Φ. (2008): «Τα τοπωνύμια ως πηγή της πρώιμης κοινωνικής ιστορίας
των σλαβικών φύλων», ιστοσ. www.phmalingoudis.blogspot.gr
Μαλιγκούδης, Φ. (2013): Σλάβοι στη μεσαιωνική Ελλάδα. Δεύτερη επαυξημένη
έκδοση, Θεσσαλονίκη (α´ έκδ. 1988)
Meyer, G. (1894): Neugriechische Studien. II. Die slavischen, albanischen und
rumänische Lehnworte im Neugriechischen [Sitzungsberichte der Kaiserurkunden Akademie
der Wissenschaften in Wien. Philosophisch-historische Klasse 130], Wien
Mihåescu, H. (1985): «L’analyse des mots d’origine étrangère, moyen de délimiter
les courants de civilisation dans l’Empire byzantin», Βυζαντινά 13.1 (Δώρημα στον Ιωάννη
Καραγιαννόπουλο), 693-707
Miklosish, F. - Müller, J. (1860-1890): Acta et diplomata graeca medii aevi sacra et
profana, τ. 1-6, Wien
Μίντσης, Γ. Ι. (1995): «Ξενικές εγκαταστάσεις στη μεσαιωνική Μακεδονία (Το
πρόβλημα των σλαβικών εποικισμών στη διεθνή βιβλιογραφία)», Βυζαντιακά 15, 155-176
Μίντσης, Γ. Ι. (1997): Εθνολογική σύνθεση της Μακεδονίας (αρχαιότητα, μεσαίωνας,
νέοι χρόνοι), Αθήνα 1997
Μουνδρέας, Η. (1975-1978): «Τοπωνυμικὰ τῆς Μεσσηνίας (στὴν ἐποχὴ τῆς
Φραγκοκρατίας)», Πρακτικὰ τοῦ Α´ διεθνοῦς συνεδρίου πελοποννησιακῶν σπουδῶν, Σπάρτη 7-
14 Σεπτεμβρίου 1975. Τόμος δεύτερος. Ἀρχαιότης καὶ Βυζάντιον [Πελοποννησιακά.
Παράρτημα 6], ἐν Ἀθήναις, 181-200
Μουτζάλη, Αφέντρα Γ. (2000): «Σλάβοι στη βυζαντινή Πελοπόννησο», Αρχαιολογία
και τέχνες 74, 64-72
Μπούτσικας, Α. Δ. (1992): Σλάβοι και τοπωνύμια στην Ηλεία. Απάντηση στο
σλαβολόγο Μax Vasmer, Aθήνα
Niederle, L. (1923): Manuel de l’antiquité slaves. Tome I: L’histoire, Paris
Νικολούδης, Ν. (2005): Μεσαιωνική Μακεδονία, Θράκη και Μικρά Ασία.
Προσεγγίσεις και αντιπαραθέσεις Βυζαντινών, Σλάβων και Τούρκων, Θεσσαλονίκη
Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Μαρία (1993): Σλαβικές εγκαταστάσεις στη μεσαιωνική
Ελλάδα. Γενική επισκόπηση [Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν. Όψεις της βυζαντινής κοινωνίας 8],
Αθήνα (= Βυζάντιο και Σλάβοι - Ελλάδα και Βαλκάνια [6ος - 20ός αι.], Θεσσαλονίκη 2001, αρ.
4, 61-104)
675
ODB (1991): The Oxford Dictionary of Byzantium. Volume 1-3, επιμ. A. Kazhdan,
Οxford - New York
Oikonomidès, N. (1998): «L’archonte slave de l’Hellade au VIIIe siècle», Vizantiiskii
Vremennik 55 (80), 111-118
Οικονόμου, Κ. Ε. (1991): Τοπωνυμικό της περιοχής Ζαγορίου [Πανεπιστήμιο
Ιωαννίνων. ΕΕΦΣ. Δωδώνη, παράρτημα 45], Ιωάννινα
Οικονόμου, Κ. Ε. (2002): Τα οικωνύμια του νομού Ιωαννίνων. Γλωσσολογική εξέταση
[Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων], Ιωάννινα
Παναγιωτόπουλος, Α. (2004): «Μεσαιωνικής Μεσσηνίας ιστορικογεωγραφικά και
Κοντοβουνίων οικιστικά», Ιστορικογεωγραφικά 10, 9-105
Παναγιωτόπουλος, Β. (1987): Πληθυσμός και οικισμοί τής Πελοποννήσου, 13ος - 18ος
αιώνας, μτφρ. Χριστίνα Αγριαντώνη [Μελέτες νεοελληνικής ιστορίας. Ιστορικό αρχείο.
Εμπορική τράπεζα της Ελλάδας], Αθήνα (α´ έκδ. Paris 1982)
Παπαδημητρίου, Π. Γ. (2004): «Θεσμικές σχέσεις και στάδια της ενσωμάτωσης των
σλαβικών πληθυσμών στη Βυζαντινή αυτοκρατορία κατά το δεύτερο μισό του 7ου αιώνα»,
Βυζαντινά 24, 167-218
Παπαδημητρίου, Π. Γ. (2008): Από τις κλεισούρες στα Δερβένια. Η σύζευξη της
σλαβοφωνίας και του Ισλάμ στους Πομάκους της Ροδόπης. Μια ιστορική θεώρηση,
Θεσσαλονίκη
Παπάγγελος, Ι. Α. (1985): «Ειδήσεις για τα ιβηριτικά μετόχια της Ιερισσού»,
Βυζαντινά 13.2 (Δώρημα στον Ιωάννη Καραγιαννόπουλο), 1567-1616
Παπάγγελος, Ι. Α. (2000): Ἡ Σιθωνία κατὰ τοὺς βυζαντινοὺς χρόνους. Ἱστορία -
μνημεῖα - τοπογραφία. Μέρος Α´: Κείμενο, Μέρος Β´: Σχέδια καὶ εἰκόνες [διδ. διατρ.],
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Παπαρρηγόπουλος, Κ. (1843): Περὶ τῆς ἐποικήσεως σλαβικῶν τινῶν φύλων εἰς τὴν
Πελοπόννησον [Βιβλιοθήκη ἱστορικῶν μελετῶν 203], ἐν Ἀθήναις
Pianka, W. (1970): Toponomastica na obridsko-prespanskiot bazen [διδ. διατρ.],
Skopje
Πίκουλας, Γ. Α. (2001): Λεξικό των οικισμών της Πελοποννήσου. Παλαιά και νέα
τοπωνύμια, Αθήνα
Popović, I. (1959): «Einwanderung der Slawen in das oströmische Reiche im Lichte
Sprachforschung», Zeitschrift für Slawistik 4, 705-721
Popović, V. (1984): «Byzantins, Slaves et autochtones dans les provinces de
Prévalitane et Nouvelle Épire», lllyricum protobyzantin 1984, 181-243
Πουτούρογλου, Καλλιόπη (1993): Η παρουσία της κοινότητας Ιερισσού στα έγγραφα
των μονών του Αγίου Όρους (10ος - 14ος αι.) [μεταπτ. διπλωμ. εργ.], Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Prinzing, G. (2008): «Spuren einer religiösen Bruderschaft in Epiros um 1225? Zur
Deutung der Memorialtexte im “Codex Cromwell” 11», Byzantinicshe Zeitschrift 101.2, 751-
772
Šafárik, P. J. (1837): Slovanské starožitnosti. Oddjl děgepisný, Praha
Sedov, V. V. (1982): Vostočnye slavjane v VI-XIII vv [Archeologija SSSR 2],
Moskva
Shevelov, G. Y. (1964): A Prehistory of Slavic. The Historical Phonology of Common
Slavic [Columbia Slavic Studies], Heidelberg 1964
Soustal, P. (1991): Thrakien (Thrake, Rhodope und Haimipontos) [Tabula Imperii
Byzantini 6], Wien
676
Soustal, P. (2000): «Überlegungen zur Rolle der Toponyme in der historischen
Geographie», Byzanz als Raum. Zu Methoden und Inhalten der historischen Geographie des
östlichen Mittelmeerraumes, επιμ. K. Belke - F. Hild - J. Koder - P. Soustal
[Veröffentlichungen der Kommission für die Tabula Imperii Byzantini 7. Österreichische
Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse. Denkschriften, 283. Band],
209-221
Soustal, P. (2013): «Überlegungen zu Toponymen der Region Kastoria aus dem
osmanischen Defter von 1440», Zbornik Radova Vizantološkog Instituta 50, 863-871
Soustal, P. - Koder, J. (1981): Nikopolis und Kephallenia [Tabula Imperii Byzantini
3], Wien
Σπανός, Β. Κ. (2000): Οι οικισμοί της Θεσσαλίας κατά την Τουρκοκρατία (από τον 14ο
αι. έως τον 19ο αι.) [διδ. διατρ.], Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Σταλίδης, Κ. Γ. (2007): «Το βυζαντινό τοπωνύμιο Σλάνιτσα. Ιστορική, γεωγραφική
και γλωσσική θεώρηση», Βυζαντιακά 26, 13-63
Σταματόπουλος, Δ. Α. (2009): Το Βυζάντιο μετά το έθνος. Το πρόβλημα της συνέχειας
στις βαλκανικές ιστοριογραφίες, Αθήνα
Tafel, T. L. F. (1839): De Thessalonica euisque agro dissertatio geographica,
Beroloni (ανατ. London 1972)
Tafel, T. L. F. (1842): De via militari romanorum Egnatia, qua Illyricum, Macedonia
et Thracia jungebantur. Dissertatio geographica, Pars orientalis, Tübingen
Ταχιάος, Α.-Α. Ν. (1992): Κύριλος και Μεθόδιος. Οι θεμελιωτές της αρχαίας
σλαβικής γραμματείας, Θεσσαλονίκη
Ταρνανίδης, Ι. Χ. (2001): Οι «κατά Μακεδονίαν Σκλαβήνοι»: Ιστορική πορεία και
προβλήματα προσαρμογής, Θεσσαλονίκη
Θανασουλόπουλος, Κ. (2007): Τα τοπωνύμια της Αχαΐας ως ιστορικές μνήμες του
μεσαιωνικού εποικισμού της, Πάτρα
Θαβώρης, Α. (1972): Περιληπτική ελληνική μετάφραση και σχόλια επί του Zaimov
1972, Δελτίον βουλγαρικῆς βιβλιογραφίας 9.2, 7-59
Thavoris, A. (1975): «Compte-rendu. The Slavs and Slav Toponyms and their
Endings in Greece», Cyrillomethodianum 3, 190-218
Θεοχαρίδης, Γ. Ι. (1954): Κατεπανίκια τῆς Μακεδονίας. Συμβολὴ εἰς τὴν διοικητικὴν
ἱστορίαν καὶ γεωγραφίαν τῆς Μακεδονίας κατὰ τοὺς μετὰ τὴν Φραγκοκρατίαν χρόνους
[Μακεδονικά. Περιοδικὸν σύγγραμμα τῆς Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Παράρτημα 1],
Θεσσαλονίκη
Θεοδωρίδης, Π. (1981): «Πίνακας τοπογραφίας του αγιορείτικου παραγωγικού
χώρου», Κληρονομιά 13, 331-429
Θεοφάνης (1883): Θεοφάνους ἁμαρτωλοῦ μοναχοῦ καὶ ἡγουμένου τοῦ Ἀγροῦ καὶ
ὁμολογητοῦ χρονογραφία ἐτῶν φκη΄ (…), έκδ. C. de Boor, Theophanis Chronographia.
Volumen I. Textum graecum continens, Lipsiae (ανατ. Hildesheim - New York 1980)
Trubačev, O. N. (1959): Istorija slavjanskich terminov rodstva i nekotorych
drevnejšich terminov obščestvennogo stroja, Moskva
Trubačev, O. N. (1967): «Iz slavjano-iranskich leksičeskich otnošenij», Ètimologija
1965 (Moskva), 3-81
Trubačev, O. N. et al. (1975): Ėtimologičeskij slovar’ slavjanskich jazykov. Vypusk 2.
Praslavjanskij leksičeskij fond [Akademija nauk SSSR. Institut russkogo jazyka, Rossijskaja
akademija nauk], Μοskva
Trubačev, O. N. et al. (1980): Ėtimologičeskij slovar’ slavjanskich jazykov. Vypusk 7.
Praslavjanskij leksičeskij fond [Akademija nauk SSSR. Institut russkogo jazyka, Rossijskaja
akademija nauk], Μοskva
677
Trubačev, O. N. et al. (1981): Ėtimologičeskij slovar’ slavjanskich jazykov. Vypusk 8.
Praslavjanskij leksičeskij fond [Akademija nauk SSSR. Institut russkogo jazyka, Rossijskaja
akademija nauk], Μοskva
Trubačev, O. N. (1982): «Jazykoznanie i etnogenez slavjan. Drevnije Slavjane po
dannym etimologii i onomastiki», Voprosy jazykoznanija 4, 10-28
Trubačev, O. N. (1987): «Die Sprachwissenschaft und die Ethnogenese der Slawen»,
Zeitschrift für Slawistik 32.6, 911-927
Βαγιακάκος, Δ. Β. (1962): «Σχεδίασμα περὶ τῶν τοπωνυμικῶν καὶ ἀνθρωπωνυμικῶν
σπουδῶν ἐν Ἑλλάδι, 1833-1962», Ἀθηνᾶ 66, 301-424
Βαγιακάκος, Δ. Β. (1963-1964): «Σχεδίασμα περὶ τῶν τοπωνυμικῶν καὶ
ἀνθρωπωνυμικῶν σπουδῶν ἐν Ἑλλάδι, 1833-1962. Β´ Ἀνθρωπωνύμια», Ἀθηνᾶ 67, 145-369
Vayacacos, D. (1975): «Les toponymes grecs provenant de termes géographiques»,
Balkan Studies 16.1, 184-190
Βακαλόπουλος, Α. Ε. (1974): Ἱστορία τοῦ νέου ἑλληνισμοῦ. Α´. Ἀρχὲς καὶ
διαμόρφωσή του, Θεσσαλονίκη
Vasmer, M. (1941): Die Slaven in Griechenland [Αbhandlungen der Preussischen
Akademie der Wissenschaften. Phil.-hist. Klasse 12], Berlin (ανατ. Leipzig 1970)
Βέρρου, Θώμη Ι. (2008): Τοπωνύμια και διοικητική κατανομή οικισμών της
Μακεδονίας. Μεταβολές στον 20ό αιώνα, Θεσσαλονίκη
Βρυώνης, Σ. (1995): Ἡ καθ’ ἡμᾶς Ἀνατολή. Η πνευματική παράδοση του μεσαιωνικού
ελληνισμού στον σλαβικό και τον ισλαμικό κόσμο, μτφρ. Λία Γυιόκα [Βιβλιοθήκη σλαβικών
μελετών 6], Θεσσαλονίκη
Vryonis Jr., S. (1981): Βιβλιοκρισία στο Weithmann 1978, Balkan Studies 22.2, 405-
439
Vryonis Jr., S. (2003-2004): «Byzantium, its Slavic Element and their Culture (Sixth
to Ninth Centuries)», Σύμμεικτα 16, 63-85
Weigand, G. (1928): «Die Wiedergabe der slavischen Laute in der Ortsnamen des
Peloponnes», Balkan - Archiv 4, 1-52
Weithmann, M. W. (1978): Die slavische Bevölkerung auf der griechischen
Halbinsel. Ein Beitrag zur historischen Ethnographie Südosteuropas [διδ. διατρ.], München
Weithmann, M. W. (1979): «Strukturkontinuität und - diskontinuität auf der
griechischen Halbinsel im Gefolge der slavischen Landnahme», Münchner Zeitschrift für
Balkankunde 2, 141-176
Yannopoulos, P. (1980): «La pénétration slave en Argolide», Bulletin de
correspondance héllenique (École Française d’Athènes). Supplément VI, Études Argiennes,
Athènes - Paris, 323-371
Ζaimov, J. (1965): «Die bulgarischen Ortsnamen auf -išt aus itj- und ihre Bedeutung
für die Siedlungsgeschichte der Bulgaren in den Balkanländern», Balkansko ezikoznanie /
Linguistique balkanique 9.2, 5-80
Ζaimov, J. (1967): Zaselvane na bălgarskite Slavjani na Balkanskija poluostrov.
Proučvane na žitelskite imena v bălgarskata toponimija, Sofija
Ζaimov, J. (1969-1970): «Ethnogenetische probleme bei den bulgarischen Ortsnamen
patronymische Einwohnernamen und adjektivische Namen auf -jь)», Zeitschrift für
Balkanologie 7, 179-190
Ζaimov, J. (1973): Bulgarski geografski imena s -jσ, Sofija
Ζaimov, J. (1975): «Beitrag zur Erforschung der bulgarischen geographischen Namen
in Griechenland», Zeitschrift für Balkanologie 11.1, 105-115
Ζαφειρίου, Μ. (2000): «Ζητινός, Ζίντζος, Τζίντζ(ι)ος, Σιτοχώρι: Ιστορικογεωγραφικά
της νοτιοανατολικής Βισαλτίας, Σερρών», Ιστορικογεωγραφικά 7, 9-120
678
Ζακυθηνός, Δ. Α. (1944): «Οἱ Σλάβοι ἐν Ἑλλάδι καὶ αἱ σλαβικαὶ τοπωνυμίαι», Νέα
Ἐστία 35, 485-490, 536-542
Ζακυθηνός, Δ. Α. (1945): Οἱ Σλάβοι ἐν Ἑλλάδι. Συμβολαὶ εἰς τὴν ἱστορίαν τοῦ
μεσαιωνικοῦ ἑλληνισμοῦ, Ἀθῆναι 1945
Ζερλέντης, Π. Γ. (1922): Μηλιγγοί καὶ Ἐζερῖται Σλάβοι ἐν Πελοποννήσῳ [Βιβλιοθήκη
ἱστορικῶν μελετῶν 221], ἐν Ἑρμουπόλει (ανατ. 1988)
Ζιάγκος, Ν. Γ. (1974): Φεουδαρχικὴ Ἤπειρος καὶ Δεσποτᾶτο τῆς Ἑλλάδας. Συμβολή
στὸ νέο ἑλληνισμό, Ἀθῆναι
Živkovic, T. (2007): Forging Unity. The South Slavs between East and West, 550-
1150, Belgrade
Published
2019-10-10
Section
Articles
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
a) Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a Creative Commons Attribution License that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
b) Authors are able to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
c) Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access).
